DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Nad mapą neoawangardy Europy Środkowej lat siedemdziesiątych XX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0212
210
PIOTR PIOTROWSKI
twórczości nie był jednak polską specyfiką. Uprawiana ona była także w
innych krajach Europy Środkowej. Na przykład w Rumunii realizował ją
łon Grigorescu, wielu artystów jugosławiańskich, m.in. Tomislav Gotovac
i Goran Trbuljak, na Węgrzech Miklós Erdely i Dora Maurer.
Sytuacja kultury artystycznej Jugosławii, przede wszystkim ze wzglę-
dów geopolitycznych, była wyjątkowa w kontekście Europy Środkowej.
Jugosławia była „pomiędzy”. Zawsze zresztą, właśnie ze względów geo-
historycznych, oscylowała między różnymi ośrodkami polityki między-
narodowej, także i po II wojnie światowej ten status „pomiędzy” został
utrzymany147. Pewnym jednak uproszczeniem byłoby twierdzenie, że nie-
zależność od ZSRR na mapie polityki międzynarodowej owocowało libe-
ralnym, czy też demokratycznym systemem władzy. Nic podobnego. Re-
żim był naturalnie łagodniejszy niż w NRD czy Rumunii, niemniej jednak
opozycja polityczna nie była tolerowana. Jej zalążki w środowisku intele-
ktualnym, widzianej zarówno w kategoriach tzw. dysydentyzmu, jak na-
cjonalizmu, przez reżim marszałka Tito były dość intensywnie zwalczane.
Jednocześnie dobra pozycja ekonomiczna Jugosławii, liberalizacja gospo-
darki, powszechny dostęp do dóbr konsumpcyjnych (niedostępnych w in-
nych krajach Europy Środkowej), możliwość swobodnego poruszania się
po świecie, zarówno w celach ekonomicznych, intelektualnych jak tury-
stycznych, nie stwarzała dogodnego klimatu dla szerszej popularności
idei krytycznych wobec władzy, z wyjątkiem problematyki narodowej,
która z kolei była kontrolowana dość twardą ręką marszałka. Sytuacja
odwrotna, przede wszystkim pod względem ekonomicznym, wymusiła
(jak wiadomo) w Polsce pewną liberalizację polityczną, a w zasadzie ko-
nieczność tolerancji nielegalnej choć jawnej opozycji. W Jugosławii obec-
ność tak zorganizowanych grup opozycyjnych, jak KOR, nie była możli-
wa. Niemniej jednak między Polską, członkiem Układu Warszawskiego,
podporządkowaną Związkowi Radzieckiemu, a Jugosławią, niezależną od
militarnych i politycznych struktur Europy Środkowej, zachodzą na
płaszczyźnie kultury artystycznej pewne analogie, widoczne zwłaszcza na
tle innych krajów Europy Środkowej lat siedemdziesiątych. Tu i tam mo-
żemy dość dokładnie obserwować opisane wyżej - za Vaclavem Havlem -
procesy zazębiania się struktur posttotalitarnego społeczeństwa z kon-
sumpcyjnymi systemami wartości i produkującymi tym samym modele
konformistycznego zachowania. Tu i tu mamy dość dużą aktywność śro-
dowiska artystycznego i powszechnie niemal deklarowane zainteresowa-
nia sztuką neoawangardy, w tym twórczością konceptualną. Tu i tam
tworzy się dość duża liczba tzw. alternatywnych miejsc wystawienni-
147 D. Blażević, Wer singt da driiben? Kunst in Jugoslavien und danach... 1949-
1989..., (w:) Aspekte/ Positionen. 50 Jahre Kunst aus Mitteleuropa, 1949-1999, red. L. He-
gyi, Wien: Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig, 1999, s. 81.
PIOTR PIOTROWSKI
twórczości nie był jednak polską specyfiką. Uprawiana ona była także w
innych krajach Europy Środkowej. Na przykład w Rumunii realizował ją
łon Grigorescu, wielu artystów jugosławiańskich, m.in. Tomislav Gotovac
i Goran Trbuljak, na Węgrzech Miklós Erdely i Dora Maurer.
Sytuacja kultury artystycznej Jugosławii, przede wszystkim ze wzglę-
dów geopolitycznych, była wyjątkowa w kontekście Europy Środkowej.
Jugosławia była „pomiędzy”. Zawsze zresztą, właśnie ze względów geo-
historycznych, oscylowała między różnymi ośrodkami polityki między-
narodowej, także i po II wojnie światowej ten status „pomiędzy” został
utrzymany147. Pewnym jednak uproszczeniem byłoby twierdzenie, że nie-
zależność od ZSRR na mapie polityki międzynarodowej owocowało libe-
ralnym, czy też demokratycznym systemem władzy. Nic podobnego. Re-
żim był naturalnie łagodniejszy niż w NRD czy Rumunii, niemniej jednak
opozycja polityczna nie była tolerowana. Jej zalążki w środowisku intele-
ktualnym, widzianej zarówno w kategoriach tzw. dysydentyzmu, jak na-
cjonalizmu, przez reżim marszałka Tito były dość intensywnie zwalczane.
Jednocześnie dobra pozycja ekonomiczna Jugosławii, liberalizacja gospo-
darki, powszechny dostęp do dóbr konsumpcyjnych (niedostępnych w in-
nych krajach Europy Środkowej), możliwość swobodnego poruszania się
po świecie, zarówno w celach ekonomicznych, intelektualnych jak tury-
stycznych, nie stwarzała dogodnego klimatu dla szerszej popularności
idei krytycznych wobec władzy, z wyjątkiem problematyki narodowej,
która z kolei była kontrolowana dość twardą ręką marszałka. Sytuacja
odwrotna, przede wszystkim pod względem ekonomicznym, wymusiła
(jak wiadomo) w Polsce pewną liberalizację polityczną, a w zasadzie ko-
nieczność tolerancji nielegalnej choć jawnej opozycji. W Jugosławii obec-
ność tak zorganizowanych grup opozycyjnych, jak KOR, nie była możli-
wa. Niemniej jednak między Polską, członkiem Układu Warszawskiego,
podporządkowaną Związkowi Radzieckiemu, a Jugosławią, niezależną od
militarnych i politycznych struktur Europy Środkowej, zachodzą na
płaszczyźnie kultury artystycznej pewne analogie, widoczne zwłaszcza na
tle innych krajów Europy Środkowej lat siedemdziesiątych. Tu i tam mo-
żemy dość dokładnie obserwować opisane wyżej - za Vaclavem Havlem -
procesy zazębiania się struktur posttotalitarnego społeczeństwa z kon-
sumpcyjnymi systemami wartości i produkującymi tym samym modele
konformistycznego zachowania. Tu i tu mamy dość dużą aktywność śro-
dowiska artystycznego i powszechnie niemal deklarowane zainteresowa-
nia sztuką neoawangardy, w tym twórczością konceptualną. Tu i tam
tworzy się dość duża liczba tzw. alternatywnych miejsc wystawienni-
147 D. Blażević, Wer singt da driiben? Kunst in Jugoslavien und danach... 1949-
1989..., (w:) Aspekte/ Positionen. 50 Jahre Kunst aus Mitteleuropa, 1949-1999, red. L. He-
gyi, Wien: Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig, 1999, s. 81.