DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu w latach 1941 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0260
258
ADAM S. LABUDA
niekompletność wiedzy o procesach dokonujących się w owym czasie w
Niemczech w obrębie nauki o sztuce. Wiedza ta ogranicza się do znajomo-
ści niewielu osób i instytucji. Mimo pojawiających się tu i ówdzie cennych
koncepcji badawczych* * 3 uzasadniona wydaje się opinia, że historia historii
sztuki pod względem metodologicznym i w zakresie interpretacji faktów
tylko w ograniczonym stopniu potrafiła stawić czoło złożonej i kontrower-
syjnej problematyce okresu nazistowskiego. Aby posłużyć się tylko jed-
nym wymownym przykładem: stosunkowo liczne publikacje poświęco-
ne Wilhelmowi Pinderowi nie wychodzą na ogół poza ramy tradycyjnej
historii idei. Instytucjonalne i polityczne uwarunkowania działalności te-
go profesora berlińskiego uniwersytetu, których poznanie wymaga zba-
dania rozmaitych, z reguły nie drukowanych źródeł, ledwo zostały do-
tknięte4. Postulat rozszerzenia katalogu pytań oraz idąca z nim w parze
verfolgten und uertriebenen Wissenschaftler, 2 Bde, Miinchen 1999; D. Wuttke, Die Emi-
gration der Kulturwissenschaftlichen Bibliothek Warburg und die Anfdnge des
Unwersitatsfaches Kunstgeschichte in Grofbritannien, „Berichte zur Wissenschaftsge-
schichte”, 7, 1984, 179-194; G. Hofner-Kulenkamp, Kennen Sie Sabinę Gova? Deutsch-
sprachige Kunsthistorikerinnen im Exil, „Kritische Berichte”, 22, 1994, Heft 4, 35-43.
W tym kontekście także: H. Bredekamp i in. (Hg.), Aby Warburg. Akten des internatio-
nalen Symposions 1990, Berlin 1991; B. Reudenbach (Hg.), Erwin Panofsky. Beitrage des
Symposions Hamburg 1992, Berlin 1994.
3 Radykalne spojrzenie na uwikłania niemieckiej historii sztuki w reżim nazistowski,
obciążone wszakże wymogami bieżącej polityki, ideologią i w ogóle negatywnym nastawie-
niem wobec RFN i imperializmu w NRD, zaprezentowała I. Schulze, Der Mi/Jbrauch der
Kunstgeschichte durch die imperialistische deutsche Ostpolitik, Leipzig 1970. Następnie
por. H. Dilly, F. Druffner, Probleme einer Wissenschaftsgeschichte des Faches Kunstge-
schichte fur die Zeit zwischen 1930 und 1952, (w:) M. Bushart i in. (Hg.), Entmachtung
der Kunst, Architektur, Bildhauerei und ihre Institutionalisierung 1920 bis 1960, Berlin
1985, 32-44; H. Dilly, Deutsche Kunsthistoriker 1933-1945, Munchen-Berlin 1988;
B. PreiB, Eine Wissenschaft wird zur Dienstleistung. Kunstgeschichte im Nationalsozialis-
mus, (w:) B. Brock, A. PreiB (Hg.), Kunst auf BefehH Dreiunddreiflig bis fiinfundoierzig,
Miinchen 1990, 41-58; H. E. Mittig, „Ohn Ursach ist das nicht getan”. Zur Sozial- und
Berufspsychologie von Kunstlern und Kunsthistorikern, (w:) E. Blume, D. Schulz (Hg.),
Uberbriickt (jak w przyp. 1), 292-308; W. Sauerlander, Vom Heimatschutzzur Rassenhy-
giene. Uber Paul Schultze-Naumburg, (w:) C. Schmólders, S. Gilmann (Hg.), Gesichter
der Weimarer Republik. Eine physiognomische Kulturgeschichte, Koln 2000, 32-50.
Ważne impulsy przynoszą też badania nad ochroną zabytków. Por. m.in. Th. Scheck,
DenkmalpfLege wid Diktatur. Die Erhaltung von Bau- und Kunstdenkmalern in Schleswig-
Holstein und im Deutschen Reich zur Zeit des Nationalsozialismus, Berlin 1995.
4 Spośród opublikowanych prac należy wyróżnić: M. Halbertsma, Wilhelm Pinder en
de Duitse kunstgeschiedenis, Groningen 1985 (wyd. niem.: Wilhelm Pinder und die deut-
sche Kunstwissenschaft, Worms 1992). Na pominięcie aspektów instytucjonalnych w tej
pracy i jego negatywne konsekwencje wskazał w swej recenzji tej książki H. Dilly (Kunst-
chronik, 40, 1987, 444-450, tu: 444-447). Patrz także: R. Suckale, Wilhelm Pinder und die
deutsche Kunstwissenschaft nach 1945, „Kritische Berichte”, 14, 1986, Heft 4, 5-17;
K.-H. Meyer, Der Deutsche Wilhelm Pinder und die Kunstwissenschaft nach 1945. Ant-
wort auf Robert Suckale „Wilhelm Pinder und die deutsche Kunstwissenschaft nach 1945”
(„Kitische Berichte” 4/1986), w: „Kitische Berichte”, 15, 1987, Heft 1, 41-46.
ADAM S. LABUDA
niekompletność wiedzy o procesach dokonujących się w owym czasie w
Niemczech w obrębie nauki o sztuce. Wiedza ta ogranicza się do znajomo-
ści niewielu osób i instytucji. Mimo pojawiających się tu i ówdzie cennych
koncepcji badawczych* * 3 uzasadniona wydaje się opinia, że historia historii
sztuki pod względem metodologicznym i w zakresie interpretacji faktów
tylko w ograniczonym stopniu potrafiła stawić czoło złożonej i kontrower-
syjnej problematyce okresu nazistowskiego. Aby posłużyć się tylko jed-
nym wymownym przykładem: stosunkowo liczne publikacje poświęco-
ne Wilhelmowi Pinderowi nie wychodzą na ogół poza ramy tradycyjnej
historii idei. Instytucjonalne i polityczne uwarunkowania działalności te-
go profesora berlińskiego uniwersytetu, których poznanie wymaga zba-
dania rozmaitych, z reguły nie drukowanych źródeł, ledwo zostały do-
tknięte4. Postulat rozszerzenia katalogu pytań oraz idąca z nim w parze
verfolgten und uertriebenen Wissenschaftler, 2 Bde, Miinchen 1999; D. Wuttke, Die Emi-
gration der Kulturwissenschaftlichen Bibliothek Warburg und die Anfdnge des
Unwersitatsfaches Kunstgeschichte in Grofbritannien, „Berichte zur Wissenschaftsge-
schichte”, 7, 1984, 179-194; G. Hofner-Kulenkamp, Kennen Sie Sabinę Gova? Deutsch-
sprachige Kunsthistorikerinnen im Exil, „Kritische Berichte”, 22, 1994, Heft 4, 35-43.
W tym kontekście także: H. Bredekamp i in. (Hg.), Aby Warburg. Akten des internatio-
nalen Symposions 1990, Berlin 1991; B. Reudenbach (Hg.), Erwin Panofsky. Beitrage des
Symposions Hamburg 1992, Berlin 1994.
3 Radykalne spojrzenie na uwikłania niemieckiej historii sztuki w reżim nazistowski,
obciążone wszakże wymogami bieżącej polityki, ideologią i w ogóle negatywnym nastawie-
niem wobec RFN i imperializmu w NRD, zaprezentowała I. Schulze, Der Mi/Jbrauch der
Kunstgeschichte durch die imperialistische deutsche Ostpolitik, Leipzig 1970. Następnie
por. H. Dilly, F. Druffner, Probleme einer Wissenschaftsgeschichte des Faches Kunstge-
schichte fur die Zeit zwischen 1930 und 1952, (w:) M. Bushart i in. (Hg.), Entmachtung
der Kunst, Architektur, Bildhauerei und ihre Institutionalisierung 1920 bis 1960, Berlin
1985, 32-44; H. Dilly, Deutsche Kunsthistoriker 1933-1945, Munchen-Berlin 1988;
B. PreiB, Eine Wissenschaft wird zur Dienstleistung. Kunstgeschichte im Nationalsozialis-
mus, (w:) B. Brock, A. PreiB (Hg.), Kunst auf BefehH Dreiunddreiflig bis fiinfundoierzig,
Miinchen 1990, 41-58; H. E. Mittig, „Ohn Ursach ist das nicht getan”. Zur Sozial- und
Berufspsychologie von Kunstlern und Kunsthistorikern, (w:) E. Blume, D. Schulz (Hg.),
Uberbriickt (jak w przyp. 1), 292-308; W. Sauerlander, Vom Heimatschutzzur Rassenhy-
giene. Uber Paul Schultze-Naumburg, (w:) C. Schmólders, S. Gilmann (Hg.), Gesichter
der Weimarer Republik. Eine physiognomische Kulturgeschichte, Koln 2000, 32-50.
Ważne impulsy przynoszą też badania nad ochroną zabytków. Por. m.in. Th. Scheck,
DenkmalpfLege wid Diktatur. Die Erhaltung von Bau- und Kunstdenkmalern in Schleswig-
Holstein und im Deutschen Reich zur Zeit des Nationalsozialismus, Berlin 1995.
4 Spośród opublikowanych prac należy wyróżnić: M. Halbertsma, Wilhelm Pinder en
de Duitse kunstgeschiedenis, Groningen 1985 (wyd. niem.: Wilhelm Pinder und die deut-
sche Kunstwissenschaft, Worms 1992). Na pominięcie aspektów instytucjonalnych w tej
pracy i jego negatywne konsekwencje wskazał w swej recenzji tej książki H. Dilly (Kunst-
chronik, 40, 1987, 444-450, tu: 444-447). Patrz także: R. Suckale, Wilhelm Pinder und die
deutsche Kunstwissenschaft nach 1945, „Kritische Berichte”, 14, 1986, Heft 4, 5-17;
K.-H. Meyer, Der Deutsche Wilhelm Pinder und die Kunstwissenschaft nach 1945. Ant-
wort auf Robert Suckale „Wilhelm Pinder und die deutsche Kunstwissenschaft nach 1945”
(„Kitische Berichte” 4/1986), w: „Kitische Berichte”, 15, 1987, Heft 1, 41-46.