DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu w latach 1941 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0272
270
ADAM S. LABUDA
wydaje się znajdować w bezpośrednim sąsiedztwie polityki ludnościowej
mającej na celu stworzenie nowego porządku w Europie Wschodniej.
Oczywiście trudno porównywać wkład historii sztuki z odwołującymi się
do historii ludnościowej i osiedleńczej ekspertyz, które wywołały ostre
spory o rolę historyków w narodowym socjalizmie. Tym niemniej historia
sztuki także została zmobilizowana do dołożenia swojej cegiełki do nie-
zbędnego uzasadnienia sensu politycznych działań i środków.
Na przykładzie działań podjętych przez Instytut w odniesieniu do
sztuki państw bałtyckich można ukazać wzorce działania, odniesienia
aksjologiczne i (ostatecznie) nieuniknioną klęskę uwikłanej w wojnę na-
uki. Cały Uniwersytet Rzeszy w Poznaniu był w szczególny sposób zobo-
wiązany do zajmowania się problematyką krajów bałtyckich. W wyniku
zawarcia paktu Ribbentrop - Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. i porozumie-
nia z 29 września 1939 r. dotyczącego rozgraniczenia stref wpływów Nie-
miec i Związku Sowieckiego w Europie Wschodniej, ludność niemiecka
zamieszkująca Łotwę i Estonię została jesienią tego samego roku prze-
siedlona do Poznania i Kraju Warty na miejsce ludności polskiej, którą
albo już wysiedlono, albo dopiero miano wysiedlić do Generalnej Guber-
ni35. Spora grupa nauczycieli akademickich spośród Niemców bałtyckich
znalazła zatrudnienie na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu. Był wśród
nich Reinhard Wittram, który jako dziekan Wydziału Filozoficznego i
gorliwy zwolennik narodowosocjalistycznego porządku wywarł poważny
wpływ na nazistowskie ukierunkowanie poznańskiego uniwersytetu36.
Poznań stał się ośrodkiem gromadzenia „niemieckich” archiwów, biblio-
tek i ruchomych dzieł sztuki, które jako pomniki „niemieckiej” kultury
zostały w pierwszej połowie 1940 r. wywiezione z Łotwy i Estonii37. W ra-
mach tej operacji przeprowadzono sfinansowaną przez Fundację Dziedzic-
35 Por. H.-E. Volkmann, Zur Ansiedlung der Deutschbalten im „Warthegau”, (w:)
„Zeitschrift fiir Ostforschung”, 30, 1981, 527-558; J. von Hehn, Die Umsiedlung der balti-
schen Deutschen - das letzte Kapitel baltisch-deutscher Geschichte, Marburg 1982.
36 Ibidem: 554-557. O Wittramie por. także H.-E. Volkmann, Von Johannes Haller zu
Reinhard Wittram. Deutschbaltische Historiker und der Nationalsozialismus, „Zeitschrift
fur Geschichtswissenschaft”, 45, 1997, z. 1, 21-46, tu: 29-46.
37 Tak zwany punkt zbiorczy dóbr kultury Niemców bałtyckich w Poznaniu znajdował
się w uważanym podówczas jako „byłe” Muzeum Diecezjalnym na Ostrowie Tumskim; por.
Reichsstiftung fiir deutsche Ostforschung. Mitteilungen fiir die Mitarbeiter, Nr 4, 1 marca
1944, 23 (UA, Poznań, sygn. 78, 23-1). Por. także P. Michałowski, Die Sammlung balti-
scher Kunst im Nationalmuseum Posen, „Berichte und Forschungen. Jahrbuch des Bunde-
sinstituts fur Ostdeutsche Kultur und Geschichte”, 2, 1994, 231-246, tu: 232-233.
ADAM S. LABUDA
wydaje się znajdować w bezpośrednim sąsiedztwie polityki ludnościowej
mającej na celu stworzenie nowego porządku w Europie Wschodniej.
Oczywiście trudno porównywać wkład historii sztuki z odwołującymi się
do historii ludnościowej i osiedleńczej ekspertyz, które wywołały ostre
spory o rolę historyków w narodowym socjalizmie. Tym niemniej historia
sztuki także została zmobilizowana do dołożenia swojej cegiełki do nie-
zbędnego uzasadnienia sensu politycznych działań i środków.
Na przykładzie działań podjętych przez Instytut w odniesieniu do
sztuki państw bałtyckich można ukazać wzorce działania, odniesienia
aksjologiczne i (ostatecznie) nieuniknioną klęskę uwikłanej w wojnę na-
uki. Cały Uniwersytet Rzeszy w Poznaniu był w szczególny sposób zobo-
wiązany do zajmowania się problematyką krajów bałtyckich. W wyniku
zawarcia paktu Ribbentrop - Mołotow z 23 sierpnia 1939 r. i porozumie-
nia z 29 września 1939 r. dotyczącego rozgraniczenia stref wpływów Nie-
miec i Związku Sowieckiego w Europie Wschodniej, ludność niemiecka
zamieszkująca Łotwę i Estonię została jesienią tego samego roku prze-
siedlona do Poznania i Kraju Warty na miejsce ludności polskiej, którą
albo już wysiedlono, albo dopiero miano wysiedlić do Generalnej Guber-
ni35. Spora grupa nauczycieli akademickich spośród Niemców bałtyckich
znalazła zatrudnienie na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu. Był wśród
nich Reinhard Wittram, który jako dziekan Wydziału Filozoficznego i
gorliwy zwolennik narodowosocjalistycznego porządku wywarł poważny
wpływ na nazistowskie ukierunkowanie poznańskiego uniwersytetu36.
Poznań stał się ośrodkiem gromadzenia „niemieckich” archiwów, biblio-
tek i ruchomych dzieł sztuki, które jako pomniki „niemieckiej” kultury
zostały w pierwszej połowie 1940 r. wywiezione z Łotwy i Estonii37. W ra-
mach tej operacji przeprowadzono sfinansowaną przez Fundację Dziedzic-
35 Por. H.-E. Volkmann, Zur Ansiedlung der Deutschbalten im „Warthegau”, (w:)
„Zeitschrift fiir Ostforschung”, 30, 1981, 527-558; J. von Hehn, Die Umsiedlung der balti-
schen Deutschen - das letzte Kapitel baltisch-deutscher Geschichte, Marburg 1982.
36 Ibidem: 554-557. O Wittramie por. także H.-E. Volkmann, Von Johannes Haller zu
Reinhard Wittram. Deutschbaltische Historiker und der Nationalsozialismus, „Zeitschrift
fur Geschichtswissenschaft”, 45, 1997, z. 1, 21-46, tu: 29-46.
37 Tak zwany punkt zbiorczy dóbr kultury Niemców bałtyckich w Poznaniu znajdował
się w uważanym podówczas jako „byłe” Muzeum Diecezjalnym na Ostrowie Tumskim; por.
Reichsstiftung fiir deutsche Ostforschung. Mitteilungen fiir die Mitarbeiter, Nr 4, 1 marca
1944, 23 (UA, Poznań, sygn. 78, 23-1). Por. także P. Michałowski, Die Sammlung balti-
scher Kunst im Nationalmuseum Posen, „Berichte und Forschungen. Jahrbuch des Bunde-
sinstituts fur Ostdeutsche Kultur und Geschichte”, 2, 1994, 231-246, tu: 232-233.