336

ROSALYN DEUTSCHE

Koncepcje feministyczne dotyczące podmiotowości i przedstawienia
nie mogą zostać tak łatwo usunięte ze sfery publicznej, gdyż one także
stanowią część szerszego dyskursu politycznego. Zaprezentowana przeze
mnie konfrontacja pomiędzy wystąpieniem Crow’a i wystawą „Public Vi-
sion” określa kształt aktualnej debaty na temat znaczenia przestrzeni
publicznej i obywatelstwa. Crow, jak powiedziano, przyłącza się do auto-
rów, którzy utrzymują, iż nowoczesna koncepcja obywatela, oparta na
abstrakcyjnym pojęciu „człowieka”, jest koniecznym elementem polityki
demokratycznej. Stosuje on tę koncepcję w refleksji nad politycznym wy-
miarem estetyki, porównując odbiorcę sztuki do abstrakcyjnego obywate-
la i przywołując neutralność widzenia jako model demokratycznego oby-
watelstwa. Tymczasem taka sztuka, jak na wystawie „Public Vision”,
ujawnia hierarchiczne relacje różnicy, które wytwarzają abstrakcyjny
podmiot modernistycznego widzenia, korespondując w ten sposób z kry-
tyką nowoczesnej teorii politycznej, podjętej w przekonaniu, że nowoczes-
na koncepcja obywatela, chociaż kluczowa dla rewolucji demokratycznej,
musi zostać przepracowana, jeśli demokracja ma się rozwijać. Filozof po-
lityki Etienne Balibar powiada, iż w postmodernistycznej epoce, polityka
rodzi się zarówno „z nowoczesnej polityki, jak i przeciwko niej”. Według
Balibara uniwersalizujący dyskurs nowoczesnej demokracji dał prawo do
polityki wszystkim ludziom. Natomiast polityka postmodernistyczna sta-
wia „problem wyjścia poza abstrakcyjne lub ogólne pojęcie człowieka od-
wołując się do uogólnionej idei obywatelstwa” i zabiega o „wpisanie” no-
woczesnego demokratycznego programu równości i wolności w kwestii
różnic oraz jednostkowości80.
Jeśli polityka ponowoczesna narodziła się jako efekt sprzeciwu wobec
polityki nowoczesnej, to jednym z konfliktowych punktów sporu pomię-
dzy nimi jest ideał bezstronności, który Crow traktuje jako oczywisty, ale
który inni autorzy podważyli jako „zarówno fikcyjny, jak i opresyjny”81.
Nowoczesne pojęcie obywatela opiera się na sztywnej opozycji pomiędzy
abstrakcyjną, uniwersalistyczną sferą publiczną a prywatnym obszarem
sprzecznych, stronniczych interesów. Opozycja ta stabilizuje zarówno toż-
samość politycznej sfery publicznej, jak i zamieszkującego ją obywatela.
Wydaje się również, iż te tożsamości same się stabilizują, gdyż zarysowa-
na opozycja wywołuje wrażenie, że sfera publiczna i prywatna są odosob-
nionymi i zamkniętymi przestrzeniami. Dychotomia publiczne/prywatne
80 E. Balibar, Rights of Man and Rights of Citizen: The Modern Dialectic of Eąuality
and Freedom, (w:) Masses, Classes, Ideas: Studies on Politics and Philosophy Before and
After Marx, przeł. J. Swenson, Routledge, New York 1994, s. 59.
81 I. M. Young, Impartiality and the Ciuic Public: Some Implications ofFeminist Criti-
ques of Morał and Political Theory, (w:) S. Benhabib, D. Cornell (red.), Feminism as Criti-
que, University of Minnesota Press, Minneapolis 1987, s. 60.