DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: O dwóch niewielkich książkach i jednej wielkiej teorii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0364
362
JAROSŁAW JARZEWICZ
Niemiecki teolog Christoph Markschies podsumowując prezentację rozwoju wiel-
kiej teorii w badaniach historycznych z punktu widzenia swojej dyscypliny doszedł do
konkluzji:
Pięćdziesiąt lat po zamknięciu edycji pism Sugera przez Erwina Panofsky’ego, prawie czter-
dzieści lat po pierwszym ukazaniu się książki von Simsona i niemal dziesięciu latach po no-
wojorskim sympozjum poświęconym Sugerowi pozostaje zniechęcające wrażenie, że rzeczy-
wiście nowych dowodów na wpływ Corpus Dionysiacum na Sugera nie przybyło, natomiast
odpowiednie wskazówki Panofsky’ego i von Simsona odczuwane są coraz bardziej jako pro-
blematyczne14.
Niewielka rozmiarami (80 stron łącznie z aneksami i bibliografią) publikacja tego
autora otwiera nowy etap w badaniach nad związkami teologii i gotyckiej architektu-
ry, z tego też względu godna jest szczególnej uwagi. Ponad połowę tego studium sta-
nowi krytyczna analiza historycznego rozwoju wielkiej teorii oraz argumentów na jej
rzecz w obrębie historii sztuki (szczególnie w pracach Panofsky’ego i von Simsona),
pozostałą część zajmuje analiza związków pism Sugera i Corpus Dionysiacum.
Markschies wskazuje na konieczność właściwej analizy tekstów Sugera pod wzglę-
dem ich przynależności gatunkowej „w szerokim kontekście literackich relacji z kon-
sekracji kościołów i pism kościelno-alegorycznych”15. Podaje też w wątpliwość zakła-
dany w wielkiej teorii przyczynowy związek łączący idee teologiczne z architekturą
(s. 42), w czym - jak przyznaje - jest zgodny z wieloma historykami sztuki podnoszo-
nymi takie wątpliwości. Wkład teologa do tej dyskusji widzi w analizie pism Sugera z
punktu widzenia obecności w nich wpływu Corpus Dionysiacum, co jego zdaniem mo-
głoby stanowić podstawę falsyfikacji wielkiej teorii. Innymi słowy - jeśliby można było
wykazać, że Suger w tekstach nie wykazuje znajomości teologii Pseudo-Dionizego,
mogłoby to świadczyć o fałszywości tezy o wpływie tej teologii na wznoszoną z inicja-
tywy Sugera architekturę.
Na drodze skrupulatnej analizy tekstów Sugera, Pseudo-Dionizego i jego średnio-
wiecznych interpretatorów oraz interpretacji historyków sztuki doszedł on do konsta-
tacji: pisma Sugera nie zawierają żadnych sformułowań, które wskazywałyby dowod-
nie na znajomość tekstów Pseudo-Dionizego przez Sugera, zaś jego kościół —
przynajmniej w oczach teologa - nie zawiera żadnych cech, które można by powiązać
z tymi ideami. Pewne jest również, że nie zawarł w swoich pismach charakterystycz-
nej metaforyki pseudo-dionizyjskiej mistyki16.
Po pierwsze, wskazuje on, że nie ma żadnych dowodów, że w klasztorze w czasach
Sugera studiowano teksty syryjskiego teologa, nie zachował się żaden średniowieczny
manuskrypt tych tekstów, któiy pochodziłby z St.-Denis1'. Natomiast sformułowania
Sugera, uważane za nawiązania do Pseudo-Dionizego, są w przeważającej mierze lite-
rackimi toposami opisów architektonicznych lub należą do kategorii topicznych for-
muł stosowanych jako inskrypcje na budowlach (tzw. tituli). Wskazywał na to już w
14 Ch. Markschies, Gibt es eine „Theologie der gotischen Kathedrale?” Nochmals: Suger
von Saint-Denis und Sankt Dionys vom Areopag, Heidelberg 1995 [Abhandlungen der Heidel-
berger Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse Jahrgang 1995, 1. Ab-
handlung], s. 37.
15 Ibidem, s. 41, podtrzymuje postulat wysuwany też przez historyka Andreasa Speera.
16 Ibidem, s. 61.
17 Ibidem, s. 47.
JAROSŁAW JARZEWICZ
Niemiecki teolog Christoph Markschies podsumowując prezentację rozwoju wiel-
kiej teorii w badaniach historycznych z punktu widzenia swojej dyscypliny doszedł do
konkluzji:
Pięćdziesiąt lat po zamknięciu edycji pism Sugera przez Erwina Panofsky’ego, prawie czter-
dzieści lat po pierwszym ukazaniu się książki von Simsona i niemal dziesięciu latach po no-
wojorskim sympozjum poświęconym Sugerowi pozostaje zniechęcające wrażenie, że rzeczy-
wiście nowych dowodów na wpływ Corpus Dionysiacum na Sugera nie przybyło, natomiast
odpowiednie wskazówki Panofsky’ego i von Simsona odczuwane są coraz bardziej jako pro-
blematyczne14.
Niewielka rozmiarami (80 stron łącznie z aneksami i bibliografią) publikacja tego
autora otwiera nowy etap w badaniach nad związkami teologii i gotyckiej architektu-
ry, z tego też względu godna jest szczególnej uwagi. Ponad połowę tego studium sta-
nowi krytyczna analiza historycznego rozwoju wielkiej teorii oraz argumentów na jej
rzecz w obrębie historii sztuki (szczególnie w pracach Panofsky’ego i von Simsona),
pozostałą część zajmuje analiza związków pism Sugera i Corpus Dionysiacum.
Markschies wskazuje na konieczność właściwej analizy tekstów Sugera pod wzglę-
dem ich przynależności gatunkowej „w szerokim kontekście literackich relacji z kon-
sekracji kościołów i pism kościelno-alegorycznych”15. Podaje też w wątpliwość zakła-
dany w wielkiej teorii przyczynowy związek łączący idee teologiczne z architekturą
(s. 42), w czym - jak przyznaje - jest zgodny z wieloma historykami sztuki podnoszo-
nymi takie wątpliwości. Wkład teologa do tej dyskusji widzi w analizie pism Sugera z
punktu widzenia obecności w nich wpływu Corpus Dionysiacum, co jego zdaniem mo-
głoby stanowić podstawę falsyfikacji wielkiej teorii. Innymi słowy - jeśliby można było
wykazać, że Suger w tekstach nie wykazuje znajomości teologii Pseudo-Dionizego,
mogłoby to świadczyć o fałszywości tezy o wpływie tej teologii na wznoszoną z inicja-
tywy Sugera architekturę.
Na drodze skrupulatnej analizy tekstów Sugera, Pseudo-Dionizego i jego średnio-
wiecznych interpretatorów oraz interpretacji historyków sztuki doszedł on do konsta-
tacji: pisma Sugera nie zawierają żadnych sformułowań, które wskazywałyby dowod-
nie na znajomość tekstów Pseudo-Dionizego przez Sugera, zaś jego kościół —
przynajmniej w oczach teologa - nie zawiera żadnych cech, które można by powiązać
z tymi ideami. Pewne jest również, że nie zawarł w swoich pismach charakterystycz-
nej metaforyki pseudo-dionizyjskiej mistyki16.
Po pierwsze, wskazuje on, że nie ma żadnych dowodów, że w klasztorze w czasach
Sugera studiowano teksty syryjskiego teologa, nie zachował się żaden średniowieczny
manuskrypt tych tekstów, któiy pochodziłby z St.-Denis1'. Natomiast sformułowania
Sugera, uważane za nawiązania do Pseudo-Dionizego, są w przeważającej mierze lite-
rackimi toposami opisów architektonicznych lub należą do kategorii topicznych for-
muł stosowanych jako inskrypcje na budowlach (tzw. tituli). Wskazywał na to już w
14 Ch. Markschies, Gibt es eine „Theologie der gotischen Kathedrale?” Nochmals: Suger
von Saint-Denis und Sankt Dionys vom Areopag, Heidelberg 1995 [Abhandlungen der Heidel-
berger Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-historische Klasse Jahrgang 1995, 1. Ab-
handlung], s. 37.
15 Ibidem, s. 41, podtrzymuje postulat wysuwany też przez historyka Andreasa Speera.
16 Ibidem, s. 61.
17 Ibidem, s. 47.