DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: O dwóch niewielkich książkach i jednej wielkiej teorii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0372
370
JAROSŁAW JARZEWICZ
ności nawet św. Tomasz z Akwinu:>0. „Neoplatonizm stał się cudownym zaklęciem wy-
kształconego historyka sztuki. Najwyższy ceł, niebo interpretacji, wydawało się osiąg-
nięte, kiedy udało się ukazać dzieło sztuki opromienione aurą neoplatonizmu...”57.
Obecnie mamy do czynienia z prawdziwym „zmierzchem bogów neoplatonizmu”58.
Nie chodzi tutaj - powtórzmy - o kwestionowanie samej metody interpretacyjnej, ale
ojej właściwe zastosowanie59 - ojej uhistorycznienie, o dyferencjację i zerwanie z wi-
zją całej poantycznej kultury europejskiej jako stojącej pod jego znakiem. Czyli - o
rozróżnienie metody interpretacji i jej treści, którą nie musi być jedynie ten nurt filo-
zoficzny.
Obalenie, czy zakwestionowanie panującej, nawet dobrze udokumentowanej teo-
rii, która stała się gorsetem ograniczającym dalszy rozwój, należy powitać jako po-
stęp, przyrost wiedzy. Dzięki temu możemy uzyskać wgląd w nowe aspekty zjawiska
- w tym wypadku - chociażby znaczenie swego rodzaju „historyzmu” w postawie Su-
gera i skomplikowane relacje „starego” i „nowego”, ideowego zamierzenia i artystycz-
nego rezultatu.
Jednak mimo to nie życzylibyśmy sobie (i innym), aby książki Panofsky’ego, von
Simsona, Sedlmayra zostały usunięte ze zbiorów bibliotecznych i przestały być czyta-
ne. Można w tym wypadku uznać za korzystne pewne zacofanie metodologiczne histo-
rii sztuki, która — podobnie jak inne nauki humanistyczne — nie wytworzyła sprawne-
go mechanizmu pozbywania się przestarzałej literatury60. Nauki humanistyczne to
przecież nie tylko scientiae ale też artes. Ich produkty, nawet jeśli przestają być aktu-
alne ze względu na stan wiedzy w danym okresie rozwoju nauki, czasami zachowują
swoistą aktualność.
„Wielka teoria gotyku” była dobra i piękna i dążyła do prawdy, ale w końcu zasta-
ła podważona. Przeszła z nauki do pisarstwa, stała się częścią ogólnego dziedzictwa
europejskiej humanistyki. Gdyż to właśnie różni teorie i hipotezy humanistyki od ich
odpowiedników w naukach przyrodniczych, że nawet po ich sfalsyfikowaniu i obale-
°6 Por. T. Stępień, Przedmowa, (w:) Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, Kra-
ków 1997, s. 17-18.
57 H. Bredekamp, Gótterdammerung des Neuplatonismus, (w:) Die Lesbarkeit der Kunst.
Zur Geistes - Gegenwart der Ikonologie, hrsg. v. Andreas Beyer, Berlin 1992, s. 75-83, szczegól-
nie s. 78. Przykład zjawiska „nobilitacji przez neoplatonizm” z historii sztuki polskiej: K. Tar-
gosz, Kaplica Zygmuntowska jako neoplatoński model świata, BHS 1986. Spośród wielu przy-
kładów prac w nowym świetle stawiających ustalone - wydawałoby się od dawna - ideowe
zaplecze renesansu wspomnieć chciałbym jedynie jako pars pro toto znakomitą książkę:
J. Traeger, Renaissance und Religion. Die Kunst des Glaubens im Zeitalter Raphaels, Miin-
chen 1997, będącą na pierwszy rzut oka monografią Sposalizio Rafaela, a w rzeczywistości - no-
wą, wielowątkową interpretacją sztuki włoskiego renesansu jako sztuki religijnej, w opozycji do
tradycji „ikonologiczno-warburgowskiej” wysuwającej na pierwszy plan jej nurty neoplatońskie
czy neopogańskie.
58 Ibidem, s. 79: „Bei naherer Betrachtung hat sich jedoch kaum eine der neuplatonischen
Analysen halten lassen”.
59 „Die Ikonologie ist nicht wie andere Methoden auf eine bestimmte Kunstform fixiert; es
geht ihr grundsatzlich um die Deutung mittels aller zur Verfugung stehender Informationen”. -
J. K. Eberlein, Ch. Jakobi-Mirwald, Grundlagen der mittelalterlichen Kunst. Eine Quellen-
kunde, Berlin 1996, s. 16.
60 Ibidem, s. 20: „Das Fach Kunstgeschichte hat wie die anderen Geisteswissenschaften ka-
um Mechanismen entwickelt, sich von ungenugenden Literatur zu trennen”.
JAROSŁAW JARZEWICZ
ności nawet św. Tomasz z Akwinu:>0. „Neoplatonizm stał się cudownym zaklęciem wy-
kształconego historyka sztuki. Najwyższy ceł, niebo interpretacji, wydawało się osiąg-
nięte, kiedy udało się ukazać dzieło sztuki opromienione aurą neoplatonizmu...”57.
Obecnie mamy do czynienia z prawdziwym „zmierzchem bogów neoplatonizmu”58.
Nie chodzi tutaj - powtórzmy - o kwestionowanie samej metody interpretacyjnej, ale
ojej właściwe zastosowanie59 - ojej uhistorycznienie, o dyferencjację i zerwanie z wi-
zją całej poantycznej kultury europejskiej jako stojącej pod jego znakiem. Czyli - o
rozróżnienie metody interpretacji i jej treści, którą nie musi być jedynie ten nurt filo-
zoficzny.
Obalenie, czy zakwestionowanie panującej, nawet dobrze udokumentowanej teo-
rii, która stała się gorsetem ograniczającym dalszy rozwój, należy powitać jako po-
stęp, przyrost wiedzy. Dzięki temu możemy uzyskać wgląd w nowe aspekty zjawiska
- w tym wypadku - chociażby znaczenie swego rodzaju „historyzmu” w postawie Su-
gera i skomplikowane relacje „starego” i „nowego”, ideowego zamierzenia i artystycz-
nego rezultatu.
Jednak mimo to nie życzylibyśmy sobie (i innym), aby książki Panofsky’ego, von
Simsona, Sedlmayra zostały usunięte ze zbiorów bibliotecznych i przestały być czyta-
ne. Można w tym wypadku uznać za korzystne pewne zacofanie metodologiczne histo-
rii sztuki, która — podobnie jak inne nauki humanistyczne — nie wytworzyła sprawne-
go mechanizmu pozbywania się przestarzałej literatury60. Nauki humanistyczne to
przecież nie tylko scientiae ale też artes. Ich produkty, nawet jeśli przestają być aktu-
alne ze względu na stan wiedzy w danym okresie rozwoju nauki, czasami zachowują
swoistą aktualność.
„Wielka teoria gotyku” była dobra i piękna i dążyła do prawdy, ale w końcu zasta-
ła podważona. Przeszła z nauki do pisarstwa, stała się częścią ogólnego dziedzictwa
europejskiej humanistyki. Gdyż to właśnie różni teorie i hipotezy humanistyki od ich
odpowiedników w naukach przyrodniczych, że nawet po ich sfalsyfikowaniu i obale-
°6 Por. T. Stępień, Przedmowa, (w:) Pseudo-Dionizy Areopagita, Pisma teologiczne, Kra-
ków 1997, s. 17-18.
57 H. Bredekamp, Gótterdammerung des Neuplatonismus, (w:) Die Lesbarkeit der Kunst.
Zur Geistes - Gegenwart der Ikonologie, hrsg. v. Andreas Beyer, Berlin 1992, s. 75-83, szczegól-
nie s. 78. Przykład zjawiska „nobilitacji przez neoplatonizm” z historii sztuki polskiej: K. Tar-
gosz, Kaplica Zygmuntowska jako neoplatoński model świata, BHS 1986. Spośród wielu przy-
kładów prac w nowym świetle stawiających ustalone - wydawałoby się od dawna - ideowe
zaplecze renesansu wspomnieć chciałbym jedynie jako pars pro toto znakomitą książkę:
J. Traeger, Renaissance und Religion. Die Kunst des Glaubens im Zeitalter Raphaels, Miin-
chen 1997, będącą na pierwszy rzut oka monografią Sposalizio Rafaela, a w rzeczywistości - no-
wą, wielowątkową interpretacją sztuki włoskiego renesansu jako sztuki religijnej, w opozycji do
tradycji „ikonologiczno-warburgowskiej” wysuwającej na pierwszy plan jej nurty neoplatońskie
czy neopogańskie.
58 Ibidem, s. 79: „Bei naherer Betrachtung hat sich jedoch kaum eine der neuplatonischen
Analysen halten lassen”.
59 „Die Ikonologie ist nicht wie andere Methoden auf eine bestimmte Kunstform fixiert; es
geht ihr grundsatzlich um die Deutung mittels aller zur Verfugung stehender Informationen”. -
J. K. Eberlein, Ch. Jakobi-Mirwald, Grundlagen der mittelalterlichen Kunst. Eine Quellen-
kunde, Berlin 1996, s. 16.
60 Ibidem, s. 20: „Das Fach Kunstgeschichte hat wie die anderen Geisteswissenschaften ka-
um Mechanismen entwickelt, sich von ungenugenden Literatur zu trennen”.