DOI Heft:
[Rozprawy]
DOI Artikel:Gąsiorowski, Maciej: Rogier van der Weyden: tryptyk Narodzin Chrystusa; miasto jako reprezentacja
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28200#0036
ROGIER VAN DER WEYDEN: TRYPTYK NARODZIN CHRYSTUSA
33
Zdaniem Erwina Panofsky’ego o porządku kompozycyjnym zadecydo-
wało dążenie artysty do literalnego zilustrowania rozdziału De Nativitate
Domini nostri Jesu Christi ze Złotej Legendy Jakuba de Voragine, zaś
Emile Małe, Friedrich Winkler, a przede wszystkim Shirley N. Blum,
znajdują w scenach znacznie więcej zbieżności ze Speculum Humanae
Saluationis (w tłum. Jeana Mielota)8; interpretatorzy w większości przy-
wołują w poszczególnych momentach fragmenty Wizji św. Brygidy Szwedz-
kiej i Medytacji nad żywotem Chrystusa Pseudo-Bonawentury9.
Przede wszystkim ostatnie dwa teksty posłużyły do ikonologicznej in-
terpretacji środkowej tablicy. To w nich znaleziono „źródło” marmurowej
kolumny (prefiguracja biczowania), jak i zapalonej świecy w ręku Józefa
(której płomień niknie wobec nadziemskiego światła bijącego od Chrystu-
sa)10. Zgodnie z tradycyjną wykładnią szopka, przyjmująca formę ruiny
romańskiej kaplicy, symbolizować ma Stare Przymierze, zaś wspierająca
ją kolumna, przy której leży Dzieciątko, tym razem zapowiada początek
Nowego Przymierza (Weyden jako pierwszy włączył ją w tym obrazie do
8 Panofsky powołuje się na jednolitość opowiadania Złotej Legendy, podczas gdy w Spe-
culum wizja Trzech Króli zamieszczona została w odrębnym rozdziale (E. Panofsky, op.
cit., s. 277-278 i 470). Tymczasem Blum uważa treść obrazu za bliższą w sensie typologicz-
nym właśnie Speculum, poprzez symboliczną zapowiedź późniejszego pokłonu Magów za-
wartą już w scenie adoracji (por. przyp. 13), poza tym w tekście Złotej Legendy nie ma
wspomnienia o świadkach wizji Augusta, obecnych na obrazie (S. N. Blum, The Bladelin
Altar by Rogier van der Weyden, w: idem, Early Netherlandish Triptychs. A Study in Pa-
tronage, Barkeley und Los Angeles 1969, s. 19-22). Por. też E. Małe, L’art religieux de la
fin du moyen age en France, Paris 1931, s. 236; F. Winkler, Der Meister uon Flemalle und
Rogier van der Weyden, Strassburg 1913, s. 159n.
9 Wizja, jaką otrzymała św. Brygida Szwedzka w 1370 roku, ma doniosłe znaczenie dla
kształtowania późnośredniowiecznej wyobraźni religijnej. Przede wszystkim akcentuje ła-
skę cudownego, pozbawionego cierpienia, dziewiczego porodu. Dla sztuk przedstawiających
jednak największą wartość ma zawarta w widzeniu kompleksowa scenografia misterium
Narodzin Chrystusa, które miało dokonać się w ciemnej grocie (nawiązanie do bazyliki Na-
rodzenia w Betlejem), rozświetlanej jedynie przez przyniesioną przez Józefa świecę. W iko-
nografii oba te elementy jednak nie zawszą idą w parze, często redukowane tylko do samej
świecy i zastąpieniu groty stajnią. Wiele innych szczegółów dostarczają również Meditatio-
nes, por.: S. N. Blum, op. cit., s. 19-22, 122-123; H. Belting, Ch. Kruse, Die Erfindung
des Gemaldes. Das erste Jahrhundert der niederlandischen Malerei, Miinchen 1994, s. 114.
10 Motyw zapalonej świecy, którą wniósł do groty narodzenia św. Józef, a jej światło zo-
stało stłumione boskim blaskiem Jezusa, pochodzi z Wizji św. Biygidy (por. wyżej). Kolum-
na interpretowana jest zgodnie z tym samym źródłem jako wizualizacja objawienia, które
otrzymać miała w momencie porodu Maria, zapowiadającego czekającą jej Syna mękę przy
kolumnie biczowania. Temu zaś przeczą Medytacje Pseudo-Bonawentury, wedle których
Madonna, „gdy nadszedł czas rozwiązania”, miała wydać Dzieciątko na świat, opierając się
o stojącą w pobliżu kolumnę, by później opaść na kolana i adorować Je (zob. też przyp. 13).
Por. E. Panofsky, op. cit., s. 277 i 470.
33
Zdaniem Erwina Panofsky’ego o porządku kompozycyjnym zadecydo-
wało dążenie artysty do literalnego zilustrowania rozdziału De Nativitate
Domini nostri Jesu Christi ze Złotej Legendy Jakuba de Voragine, zaś
Emile Małe, Friedrich Winkler, a przede wszystkim Shirley N. Blum,
znajdują w scenach znacznie więcej zbieżności ze Speculum Humanae
Saluationis (w tłum. Jeana Mielota)8; interpretatorzy w większości przy-
wołują w poszczególnych momentach fragmenty Wizji św. Brygidy Szwedz-
kiej i Medytacji nad żywotem Chrystusa Pseudo-Bonawentury9.
Przede wszystkim ostatnie dwa teksty posłużyły do ikonologicznej in-
terpretacji środkowej tablicy. To w nich znaleziono „źródło” marmurowej
kolumny (prefiguracja biczowania), jak i zapalonej świecy w ręku Józefa
(której płomień niknie wobec nadziemskiego światła bijącego od Chrystu-
sa)10. Zgodnie z tradycyjną wykładnią szopka, przyjmująca formę ruiny
romańskiej kaplicy, symbolizować ma Stare Przymierze, zaś wspierająca
ją kolumna, przy której leży Dzieciątko, tym razem zapowiada początek
Nowego Przymierza (Weyden jako pierwszy włączył ją w tym obrazie do
8 Panofsky powołuje się na jednolitość opowiadania Złotej Legendy, podczas gdy w Spe-
culum wizja Trzech Króli zamieszczona została w odrębnym rozdziale (E. Panofsky, op.
cit., s. 277-278 i 470). Tymczasem Blum uważa treść obrazu za bliższą w sensie typologicz-
nym właśnie Speculum, poprzez symboliczną zapowiedź późniejszego pokłonu Magów za-
wartą już w scenie adoracji (por. przyp. 13), poza tym w tekście Złotej Legendy nie ma
wspomnienia o świadkach wizji Augusta, obecnych na obrazie (S. N. Blum, The Bladelin
Altar by Rogier van der Weyden, w: idem, Early Netherlandish Triptychs. A Study in Pa-
tronage, Barkeley und Los Angeles 1969, s. 19-22). Por. też E. Małe, L’art religieux de la
fin du moyen age en France, Paris 1931, s. 236; F. Winkler, Der Meister uon Flemalle und
Rogier van der Weyden, Strassburg 1913, s. 159n.
9 Wizja, jaką otrzymała św. Brygida Szwedzka w 1370 roku, ma doniosłe znaczenie dla
kształtowania późnośredniowiecznej wyobraźni religijnej. Przede wszystkim akcentuje ła-
skę cudownego, pozbawionego cierpienia, dziewiczego porodu. Dla sztuk przedstawiających
jednak największą wartość ma zawarta w widzeniu kompleksowa scenografia misterium
Narodzin Chrystusa, które miało dokonać się w ciemnej grocie (nawiązanie do bazyliki Na-
rodzenia w Betlejem), rozświetlanej jedynie przez przyniesioną przez Józefa świecę. W iko-
nografii oba te elementy jednak nie zawszą idą w parze, często redukowane tylko do samej
świecy i zastąpieniu groty stajnią. Wiele innych szczegółów dostarczają również Meditatio-
nes, por.: S. N. Blum, op. cit., s. 19-22, 122-123; H. Belting, Ch. Kruse, Die Erfindung
des Gemaldes. Das erste Jahrhundert der niederlandischen Malerei, Miinchen 1994, s. 114.
10 Motyw zapalonej świecy, którą wniósł do groty narodzenia św. Józef, a jej światło zo-
stało stłumione boskim blaskiem Jezusa, pochodzi z Wizji św. Biygidy (por. wyżej). Kolum-
na interpretowana jest zgodnie z tym samym źródłem jako wizualizacja objawienia, które
otrzymać miała w momencie porodu Maria, zapowiadającego czekającą jej Syna mękę przy
kolumnie biczowania. Temu zaś przeczą Medytacje Pseudo-Bonawentury, wedle których
Madonna, „gdy nadszedł czas rozwiązania”, miała wydać Dzieciątko na świat, opierając się
o stojącą w pobliżu kolumnę, by później opaść na kolana i adorować Je (zob. też przyp. 13).
Por. E. Panofsky, op. cit., s. 277 i 470.