Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (14.2003)

INSTYTUT HISTORII SZTUKI NA UNIWERSYTECIE RZESZY W POZNANIU

259

nauka upolityczniona, niemiecka i walcząca. Z takim założeniem kore-
spondowało propagowanie nowego typu nauczyciela akademickiego.
„Człowiekowi teoretycznemu” przeciwstawiono działającego „politycznego
uczonego” bądź „politycznego żołnierza”5. W związku z powyższymi dyrek-
tywami sformułowany został postulat dotyczący także Poznania: aby
tamtejszy uniwersytet „nie bujał w nieżyciowych rejonach nauki, lecz był
mocno zakorzeniony w narodzie i przestrzeni” i „ze szczególnym piety-
zmem” odnosił się do „ogółu problemów narodowościowych i związanych z
polityką narodowościową”. Uniwersytet miał się przyczynić do wielo-
płaszczyznowego, a więc także kulturalnego „ponownego włączenia”
[Wiedereinordnung] okupowanych terenów i zagwarantować ich „wieczy-
stą niemieckość”. Obowiązujący podówczas ideał szkoły wyższej wraz
z konkretnymi lokalnymi celami miał się urzeczywistnić dzięki ścisłemu,
ustawowo uregulowanemu powiązaniu administracji uniwersyteckiej
z organami państwowymi (Rzesza i Okręg Rzeszy), partyjnymi oraz ad-
ministracją miejską6.
Już w pierwszej fazie planowania uniwersytetu historia sztuki jako
dziedzina nauki stała się przedmiotem rozważań, o czym świadczy me-
5 Do najważniejszych teoretyków tego ideału naukowca, a tym samym nauczyciela
akademickiego należeli Alfred Baumler und Ernst Krieck. Na ten temat, zwłaszcza w od-
niesieniu do tych dwóch autorów, zob. N. Hopster, Ausbildung und politische Funktion
der Deutschlehrer im Nationalsozialismus, (w:) P. Lundgreen (red.), Wissenschaft im
Dritten Reich, Frankfurt am Main 1985, s. 113-139, tu s. 116-118; G. Muller, Ernst
Krieck und die nationalsozialistische Wissenschaftsreform, Weinheim und Basel 1978,
s. 361-368; H. Olszewski, Nauka historii w upadku. Studium o historiografii i ideologii
historycznej w imperialistycznych Niemczech, Warszawa 1982, s. 219-228. Oprócz obu wy-
mienionych autorów należy w tym kontekście wspomnieć także Ernsta Anricha; por. jego
publikację: Uniuersitdten ais Grenzfestungen, Stuttgart 1936, s. 10, 23. Na gruncie historii
sztuki ideę tę podchwycił Hans Weigert, por. jego publikację: Die heutigen Aufgahen der
Kunstgeschichte, Berlin 1935. Patrz także: B. Preiss, Eine Wissenschaft wird zur Dienst-
leistung, (w:) B. Brock, A. PreiB (red.), Kunst auf Befehl? Dreiunddreifig bis Fiinfund-
uierzig, Miinchen 1990, s. 41-58. Zob. także: F.-R. Haussmann, „Der Kriegseinsatz” der
Deutschen Geisteswissenschaften im Zweiten Weltkrieg (1940-1945), Dresden, Miinchen
1998, s. 61-63.
O szkolnictwie wyższym i upolitycznieniu uniwersytetu patrz m.in.: P. Lundgreen,
Hochschulpolitik und Wissenschaft im Dritten Reich, (w:) Lundgreen, op. cit., s. 9-30, tu
s. 13-15; H. Muller, Nationalsozialistische Wissenschaftsideologie, (w:) J. Trager (red.),
Hochschule und Wissenschaft im Dritten Reich, Frankfurt am Main 1987, s. 65-76, tu
s. 65-69; K. D. Brachert, Die Gleichschaltung der deutschen Uniuersitdt, (w:) Uniuersi-
tdtstage 1966. Nationalsozialismus und die deutsche Wissenschaft, Berlin 1966, s. 126-142,
tus. 133-134.
6 Zob. okólnik kuratora Uniwersytetu Rzeszy Dz. Nr 2480/41 z 26 kwietnia 1941 r. (Ar-
chiwum KI-RUPosen). Na temat roli kuratora uniwersytetu jako łącznika między mini-
strem Rzeszy i namiestnikiem Rzeszy patrz: B. Rust, Reichsuniuersitat und Wissenschaft.
Zwei Reden, gehalten in Wien am 6. Nouember 1940, Berlin 1940, s. 20-28. Patrz także:
H. Heiber, Uniuersitdt unterm Hakenkreuz. II. Teil: Die Kapitulation der Hohen Schulen.
Das Jahr 1933 und seine Themen, Bd. 1, Miinchen 1992, s. 199, 219, 410-411.