DOI Heft:
[Rozprawy]
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu i "budowa narodowego socjalizmu" w Kraju Warty w latach 1939 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28200#0264
INSTYTUT HISTORII SZTUKI NA UNIWERSYTECIE RZESZY W POZNANIU
261
*
Wśród przedsięwzięć badawczych Instytutu dwóm obszarom geogra-
ficznym przyznano szczególne znaczenie: okręgowi Warty [Warthegau] -
z racji usytuowania placówki, oraz krajom bałtyckim. Tutaj zajmiemy się
tylko badaniami dotyczącymi Warthegau, które zasadniczo skupiały się
na zagadnieniach związanych z geografią sztuki. Warthegau został wspo-
mniany już w memoriale. Jak zauważył Clasen,
podstawą badań naukowych [w Poznaniu] ma być wprawdzie cała sztuka niemiec-
ka, ale ich głównym zadaniem jest stworzenie ścisłego i żywego związku nowych
terenów wschodnich z tą stroną niemieckiej kultury.
I dalej:
Przez gruntowne przebadanie historii sztuki w okręgu poznańskim należy poka-
zać, jak bardzo niemiecka była ta sztuka we wszystkich ważnych okresach. Nale-
ży wykazać, że obszar Warthegau był obszarem kolonizacyjnym niemieckiej kul-
tury z zachodu oraz obszarem tranzytowym dla prądów kulturowych biegnących
ze Śląska do Prus i w odwrotnym kierunku10.
To dążenie do włączenia terenów wschodnich w kulturę ogólnonie-
miecką, czyli wielkoniemiecką, było odzwierciedleniem stworzonej przez
wojnę sytuacji, którą uważano za trwałą. Badaniom naukowym przypad-
ło w udziale zadanie stabilizowania i pogłębiania tej sytuacji we właści-
wy im sposób. Obecność dawnych sąsiadów wraz z ich kulturą zreduko-
wano do poziomu nieokreślonego bytu, wyznaczając jej rolę celu
naukowej kampanii.
Wyjątkowym dokumentem jest z tego punktu widzenia rozprawa Otto
Kletzla opublikowana w 1943 roku w księdze pamiątkowej dla Dagoberta
Freya* 11. Jeśli będziemy szukali przykładu całkowitego zdominowania
dyskursu naukowego - a w końcu był to dyskurs prowadzony na pozio-
mie katedry uniwersyteckiej - przez kontekst polityczny, to jest nim roz-
prawa Kletzla pt. „Warthelandisch wehrhafte Baukunst” [Architektura
obronna w Kraju Warty]. Jej wymiar polityczny nie sprowadza się do
„politycznego wyznania wiary”, ani do retorycznej ornamentyki, które
stanowią koncesję wobec politycznego ducha czasu, natomiast nie doty-
kają naukowej treści. „Duch czasu” całkowicie wypełnia tekst treścią,
określa pojęcia i związany z nimi wzorzec zbierania faktów, linie argu-
mentacji oraz retoryczną siłę analiz dzieł.
10 Por. przypis 7.
11 O. Kletzl, Warthelandisch wehrhafte Baukunst, (w:) H. Tintelnot (red.), Kunst-
geschichtliche Studien. Festschrift fur Dagobert Frey zum 23.4. 1943, Breslau 1943, s. 158-
178.
261
*
Wśród przedsięwzięć badawczych Instytutu dwóm obszarom geogra-
ficznym przyznano szczególne znaczenie: okręgowi Warty [Warthegau] -
z racji usytuowania placówki, oraz krajom bałtyckim. Tutaj zajmiemy się
tylko badaniami dotyczącymi Warthegau, które zasadniczo skupiały się
na zagadnieniach związanych z geografią sztuki. Warthegau został wspo-
mniany już w memoriale. Jak zauważył Clasen,
podstawą badań naukowych [w Poznaniu] ma być wprawdzie cała sztuka niemiec-
ka, ale ich głównym zadaniem jest stworzenie ścisłego i żywego związku nowych
terenów wschodnich z tą stroną niemieckiej kultury.
I dalej:
Przez gruntowne przebadanie historii sztuki w okręgu poznańskim należy poka-
zać, jak bardzo niemiecka była ta sztuka we wszystkich ważnych okresach. Nale-
ży wykazać, że obszar Warthegau był obszarem kolonizacyjnym niemieckiej kul-
tury z zachodu oraz obszarem tranzytowym dla prądów kulturowych biegnących
ze Śląska do Prus i w odwrotnym kierunku10.
To dążenie do włączenia terenów wschodnich w kulturę ogólnonie-
miecką, czyli wielkoniemiecką, było odzwierciedleniem stworzonej przez
wojnę sytuacji, którą uważano za trwałą. Badaniom naukowym przypad-
ło w udziale zadanie stabilizowania i pogłębiania tej sytuacji we właści-
wy im sposób. Obecność dawnych sąsiadów wraz z ich kulturą zreduko-
wano do poziomu nieokreślonego bytu, wyznaczając jej rolę celu
naukowej kampanii.
Wyjątkowym dokumentem jest z tego punktu widzenia rozprawa Otto
Kletzla opublikowana w 1943 roku w księdze pamiątkowej dla Dagoberta
Freya* 11. Jeśli będziemy szukali przykładu całkowitego zdominowania
dyskursu naukowego - a w końcu był to dyskurs prowadzony na pozio-
mie katedry uniwersyteckiej - przez kontekst polityczny, to jest nim roz-
prawa Kletzla pt. „Warthelandisch wehrhafte Baukunst” [Architektura
obronna w Kraju Warty]. Jej wymiar polityczny nie sprowadza się do
„politycznego wyznania wiary”, ani do retorycznej ornamentyki, które
stanowią koncesję wobec politycznego ducha czasu, natomiast nie doty-
kają naukowej treści. „Duch czasu” całkowicie wypełnia tekst treścią,
określa pojęcia i związany z nimi wzorzec zbierania faktów, linie argu-
mentacji oraz retoryczną siłę analiz dzieł.
10 Por. przypis 7.
11 O. Kletzl, Warthelandisch wehrhafte Baukunst, (w:) H. Tintelnot (red.), Kunst-
geschichtliche Studien. Festschrift fur Dagobert Frey zum 23.4. 1943, Breslau 1943, s. 158-
178.