DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Davis, Whitney; Bryl, Mariusz [Übers.]: "Homoseksualizm", studia gejowsko-lesbijskie i teoria queer w historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28200#0294
„HOMOSEKSUALIZM”, STUDIA GEJOWSKO-LESBIJSKJE I TEORIA QUEER W HISTORII SZTUKI
291
łecznie przez mniejszości, cechowała zdecydowana opozycyjność, jakkol-
wiek mogły one zachowywać ciągłość z dominującymi konwencjami w in-
ny sposób. Mogły być zatem dokumentowane jako specyficzne, społecznie
unikatowe lub niezależne tradycje, skonsolidowane w twórczości
wyraźnie określonych grup historycznie identyfikowalnych homoseksual-
nych mężczyzn i kobiet, niekiedy świadomie uznających i deklarujących
swoją tożsamość.
Nie zakładano jednak, że istniejąca uprzednio „homoseksualność” wy-
tworzyła specyficzne tradycje wizualne, a zadanie historii sztuki miałoby
polegać jedynie na ich przywróceniu lub zrekonstruowaniu. Rozumiano,
że praktyki kulturowe - takie jak pewne klasyczne tematy ikonograficz-
ne, akademickie sposoby edukacji artystycznej i różne teorie artystyczne
- kształtowały przede wszystkim możliwości dla „homoseksualnej” eks-
presji, recepcji lub tożsamości. Winckelmann argumentował, że młodzi
mężczyźni w Grecji kształtowali siebie, mając za wzór model zaprojekto-
wany dla nich przez poezję Pindara i rzeźbę Fidiasza. W niemieckim hel-
lenizmie początku XIX wieku po Goethem i Wilhelmie von Humboldt
preferowanym terminem na określenie takiego homoerotyzmu (który
mógł mieć nowoczesne formy) był „etyczny” - złożony wytwór w wysokim
stopniu osobistego, często niełatwego, częściowo nieświadomego i uwarun-
kowanego społecznie samokształtowania w kulturalnym polu form este-
tycznych. Teoria ta pozostaje ostoją nowoczesnych gender studies i stu-
diów gejowsko-lesbijskich w dyscyplinach kulturalistycznych oraz teorii
ąueer, często bardziej zadłużonej w dziewiętnastowiecznej filozofii nie-
mieckiej niż mogłyby to implikować jej jawne lub deklarowane związki
z poststrukturalizmem8.
Pomimo zakorzenienia w teorii kulturalistycznej, z punktu widzenia
metody wygodne i właściwe było rozpoczęcie badań od dzieł, związanych
- pozornie na zasadzie korelacji jeden do jednego - z homoseksualnymi
grupami społecznymi i biografiami lub z niekwestionowanie „homoseksu-
alnymi” tematami. Ponieważ rzeczywiście istnieli artyści, dzieła sztuki
lub rodzaje sztuk, które mogły być postrzegane - co było zarówno prze-
słanką, jak i odkryciem tej metody - jako homoerotyczne lub homo-
seksualistyczne. To znaczy, jako usiłujące estetycznie i etycznie zrealizo-
wać erotyzm między osobami tej samej płci, który - niezrealizowany -
8 Obiegowymi wariantami „społecznego konstrukcjonizmu” w tych obszarach są na
przykład warianty etycznego kulturalizmu, poddanego rewizji w świetle marksistowskiej,
freudowskiej i saussure’owskiej koncepcji ideologii, pożądania i języka oraz przefiltrowane-
go przez krytyczne nurty socjologii XX wieku. Jednak w ostatecznej instancji etyczny kul-
turalizm nie daje się uzgodnić z niektórymi wersjami myśli dekonstrukcjonistycznej i La-
canowskiej (zob. Butler 1990, Benhabib 1992). W ciągu kilku następnych lat należy
oczekiwać szerszej debaty na ten temat.
291
łecznie przez mniejszości, cechowała zdecydowana opozycyjność, jakkol-
wiek mogły one zachowywać ciągłość z dominującymi konwencjami w in-
ny sposób. Mogły być zatem dokumentowane jako specyficzne, społecznie
unikatowe lub niezależne tradycje, skonsolidowane w twórczości
wyraźnie określonych grup historycznie identyfikowalnych homoseksual-
nych mężczyzn i kobiet, niekiedy świadomie uznających i deklarujących
swoją tożsamość.
Nie zakładano jednak, że istniejąca uprzednio „homoseksualność” wy-
tworzyła specyficzne tradycje wizualne, a zadanie historii sztuki miałoby
polegać jedynie na ich przywróceniu lub zrekonstruowaniu. Rozumiano,
że praktyki kulturowe - takie jak pewne klasyczne tematy ikonograficz-
ne, akademickie sposoby edukacji artystycznej i różne teorie artystyczne
- kształtowały przede wszystkim możliwości dla „homoseksualnej” eks-
presji, recepcji lub tożsamości. Winckelmann argumentował, że młodzi
mężczyźni w Grecji kształtowali siebie, mając za wzór model zaprojekto-
wany dla nich przez poezję Pindara i rzeźbę Fidiasza. W niemieckim hel-
lenizmie początku XIX wieku po Goethem i Wilhelmie von Humboldt
preferowanym terminem na określenie takiego homoerotyzmu (który
mógł mieć nowoczesne formy) był „etyczny” - złożony wytwór w wysokim
stopniu osobistego, często niełatwego, częściowo nieświadomego i uwarun-
kowanego społecznie samokształtowania w kulturalnym polu form este-
tycznych. Teoria ta pozostaje ostoją nowoczesnych gender studies i stu-
diów gejowsko-lesbijskich w dyscyplinach kulturalistycznych oraz teorii
ąueer, często bardziej zadłużonej w dziewiętnastowiecznej filozofii nie-
mieckiej niż mogłyby to implikować jej jawne lub deklarowane związki
z poststrukturalizmem8.
Pomimo zakorzenienia w teorii kulturalistycznej, z punktu widzenia
metody wygodne i właściwe było rozpoczęcie badań od dzieł, związanych
- pozornie na zasadzie korelacji jeden do jednego - z homoseksualnymi
grupami społecznymi i biografiami lub z niekwestionowanie „homoseksu-
alnymi” tematami. Ponieważ rzeczywiście istnieli artyści, dzieła sztuki
lub rodzaje sztuk, które mogły być postrzegane - co było zarówno prze-
słanką, jak i odkryciem tej metody - jako homoerotyczne lub homo-
seksualistyczne. To znaczy, jako usiłujące estetycznie i etycznie zrealizo-
wać erotyzm między osobami tej samej płci, który - niezrealizowany -
8 Obiegowymi wariantami „społecznego konstrukcjonizmu” w tych obszarach są na
przykład warianty etycznego kulturalizmu, poddanego rewizji w świetle marksistowskiej,
freudowskiej i saussure’owskiej koncepcji ideologii, pożądania i języka oraz przefiltrowane-
go przez krytyczne nurty socjologii XX wieku. Jednak w ostatecznej instancji etyczny kul-
turalizm nie daje się uzgodnić z niektórymi wersjami myśli dekonstrukcjonistycznej i La-
canowskiej (zob. Butler 1990, Benhabib 1992). W ciągu kilku następnych lat należy
oczekiwać szerszej debaty na ten temat.