300

WHITNEY DAYIS

TEORIA QUEER
Współczesna teoria queer w naukach humanistycznych (zob. np. Fuss
ed. 1991) podkreśla z naciskiem, że wszystkie nowoczesne formy eroty-
zmu i podmiotowości są równie - ale w różny sposób - osobliwe, w ści-
słym znaczeniu tego słowa. Każda z nich powstaje w wyniku specyficznej
interakcji między jednostkową świadomością, osobą lub ja (lub blisko
związanych z sobą ich grup) i innych ludzi (lub grup ludzi), do których
może być ona tylko częściowo podobna. Ujmując to w prostą formułę, każ-
da podmiotowość egzystuje w pozycji wzajemnego przecięcia lub queer
w stosunku do każdej innej podmiotowości napotykanej lub możliwej do
urzeczywistnienia w szerszej społeczności, do której należy.
Na przykład, z punktu widzenia „heteroseksualistów” w nowoczesnym
euroamerykańskim społeczeństwie „homoseksualiści” - lub homoseksual-
ne formy życia - zasadniczo są postrzegane jak gdyby z ukosa lub z boku.
Często wydają się więc w dużej mierze (dla wielu zasługując tym samym
na pogardę) queer - pejoratywna etykietka używana od dawna w anglo-
amerykańskim języku mówionym. Jednak z punktu widzenia „homose-
ksualistów” w tym samym społeczeństwie, ich rzekome „odchylenie”
(queerness) musi być jedną z centralnych cech ich doświadczenia, zako-
rzenionego w specyficznych formach życia. Jakkolwiek homoseksualiści
nie są w stanie uniknąć internalizacji poglądu większości, że bycie queer
jest czymś niezwykłym, nienaturalnym lub niemoralnym - osobliwym w
pejoratywnym sensie, to zajmowaną przez siebie pozycję mogą również
mniej lub bardziej świadomie uznawać za rodzaj różnicy, prywatnie zna-
czący, a niekiedy odgrywany (performed) publicznie. Z perspektywy tej
pozycji „heteroseksualność” - lub heteroseksualne formy życia - nakłada-
ją się na nią, lecz niejako z boku. Z homoseksualnego punktu widzenia
heteroseksualne formy życia wydają się zatem równie queern.
Na poziomie najogólniejszych kategorii teorii queer, możliwość bycia
queer musi być w równym stopniu rozciągnięta na wszystkich ludzi i
wszystkie grupy w społeczeństwie. Analizy przeprowadzane w ramach teorii
11 Podobne ramy pojęciowe wykorzystywano w ostatnich badanich u antropologicznych
na temat „centralnych” i „marginalnych” obszarów kulturowych. Na przykład, na temat „cen-
tralności” cywilizacji grecko-rzymskiej i jej tradycji, w stosunku do której prowincjonalne,
zlokalizowane w głębi kraju lub „barbarzyńskie” kultury jawiły się jako ex-centryczne; lub
na temat „centralności” państwa Majów, w stosunku do którego niższe prehistoryczne kul-
tury Ameryki Środkowej jawiły się jako queer. Oczywiście, z punktu widzenia duńskich lub
kostarykańskich cywilizacji współczesnych cesarskiemu Rzymowi lub klasycznemu okresowi
Majów, te „centra” jawiły się prawdopodobnie równie ex-centrycznie. Większość kategorii
językowych, jakimi posługuje się historia kultury - z jej zawiłym słownictwem, jak „prymi-
tywny” i „cywilizowany”, „niepiśmienny” i „piśmienny”, „kosmopolityczny” i „prowincjonal-
ny”, „wysoki” i „niski”, „główny nurt” i „marginalny”, „tradycyjny” i „nowoczesny” etc. —
może być ujmowana w kategoriach teorii queer.