Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

O STOSUNKU SZTUKI DO NATURY

87

oglądający kompozycję może odebrać wrażenia analogiczne do odczuć
tworzącego malarza73. Powinowactwo Uwag... ze spuścizną krytyczną
Witkiewicza narzuca się również w momencie zestawienia fragmentów,
dotykających zagadnienia analogii malarstwa i muzyki oraz kwestii
rozważań o harmoniach chromatycznych:
Natura, którą [artysta - uzupełnienie M. S.] obserwuje, przedstawia mu się jako
szereg jednolitych harmonij. Przyjąwszy raz jakąkolwiek, obraca się już w niej
i wykroczyć mu nie wolno; nastąpiłby natychmiast dysonans. Pod tym względem
mamy najzupełniejszą analogię z muzyką. Toteż każdy ton kolorowy, w obrazie
użyty, jest względny i ma tylko o tyle rację bytu, o ile stoi obok drugiego z nim
zharmonizowanego74.
Powyższe słowa Mehoffera do złudzenia przypominają konkluzje
ogłoszone na łamach „Wędrowca” w 1884 roku:
W malarstwie jest tak jak w muzyce. Jeżeli motyw koloru w obrazie będziemy
uważali za motyw melodii w muzyce, to jak ten ostatni możemy transponować
na ton wyższy lub niższy, tak samo możemy używać barw jaskrawszych lub
bledszych, zachowując naturalnie między nimi harmonię, czyli wytężając
wszystkie w równym stopniu. Inaczej będzie się robić fałsze, które w zupełności
odpowiadają fałszom w muzyce75.
Mehoffer i Witkiewicz spotykają się również w momencie podejmo-
wania rozważań o stosunku sztuki do natury, jednomyślnie ganiąc ścisłe
naśladownictwo i przywołując obrazy Balthasara Dennera76 jako przy-
kłady przesadnej wierności w odtwarzaniu wizerunków starszych lu-
dzi77. Witkiewicz, powołując się na zbyt naturalistyczną sztukę hambur-

73 Ibidem. Witkiewicz rozpatruje aspekty psychologiczne obrazu m.in. w tekście Naj-
większy obraz Matejki, (w:) Stanislaw Witkiewicz, Sztuka i krytyka u nas. Pisma zebrane,
t. I, red. M. Olszaniecka, Kraków 1971, s. 339-341.
74 J. Mehoffer, Uwagi..., op. cit., s. 5-6.
75 S. Witkiewicz, Arnold Böcklin, „Wędrowiec” 1884, nr 41-42; cytat za: Sztuka
i krytyka u nas, op. cit., s. 571.
76 Balthasar Denner (1685-1747) - bardzo słynny za życia portrecista niemiecki,
znany z niezwykle naturalistycznych portretów osób starszych.
77 J. Mehoffer, Uwagi..., s. 6-7: „Patrzmy uważnie na skórę ludzką, a zauważymy
jej materię: czuć będziemy tkanki, z których się składa, tłuszcz, który się pod nią kryje,
kości, które ją naprężają; nie ujdą uwagi naszej jej wyziewy, pot z porów się wydobywają-
cy, włosy, którymi pokryta. To już nie materiał dla artysty i «sławne» obrazki Dennera
w wiedeńskim muzeum mogą nie imponować”.
S. Witkiewicz, Malarstwo i krytyka u nas, (w:) Sztuka i krytyka u nas, op. cit.,
s. 40-41: „Tak np. chcąc dowieść, że ścisłe naśladowanie natury nie jest ostatecznym za-
daniem sztuki, czyli że możliwie ścisła prawda osiągnięta, przypuśćmy, w obrazie nie jest
najwyższą jego zaletą [Taine - uzupełnienie M. S.], przytacza obrazy Dennera. Są to gło-
wy starców wypracowane â la loupe, jak sam powiada, nie wiedząc, że tym samym zbija
swoje twierdzenie. Oko ludzkie nie jest lupą. Prawda malarska, zbudowana na zmyśle