Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

OD NACJONALIZACJI DO nSOCJALIZACJI POLSKIEGO MODERNIZMU, 1913-1950

99

końcem, co początkiem. Tak jest również z historią narodu, który musi
umrzeć, aby powstał na nowo, musi zginąć, aby mógł się odrodzić. Obraz
jest zatem alegorią historii Polski, kraju, który może odzyskać niepodle-
głość właśnie poprzez klęski kolejnych powstań.


1. Jacek Malczewski, Melancholia, 1894, Muzeum Narodowe w Poznaniu

Ten typ analizy obrazu Malczewskiego jest dość często formułowa-
ny4. Podkreśla się tu szczególnie osadzenie dzieła w polskiej historiozofii,
wypracowanej na gruncie romantycznej ideologii, której najbardziej
wpływową postacią był Adam Mickiewicz. Zawarta w obrazie narracja to
historia XIX wieku, historia walk o niepodległość, które nie przynosiły
spodziewanego skutku, rozbudzały jednak mistyczne nadzieje na odzy-
skanie suwerenności państwa w przyszłości. Koniec wieku XIX więc to
koniec całego ciągu wydarzeń i jednocześnie „prolog” nowego czasu -
czasu zmartwychwstania. Zauważyć można tu też rolę artysty. Melan-
cholia wszak to symbol twórcy. On sam zaś jest tu obecny w kilku odsło-
nach. Widzimy go po lewej stronie, jak siedzi przed pustym płótnem;

4 Klasyczne interpretacje twórczości Jacka Malczewskiego to przede wszystkim prace
Agnieszki Ławniczakowej, wieloletniej badaczki tej sztuki. Por. m.in.: A. Ławniczako-
wa, Jacek Malczewski, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 30-35. A. La-
buda, Koncepcja artysty i sztuki w twórczości Jacka Malczewskiego, maszynopis pracy
magisterskiej, Instytut Historii Sztuki UAM. Temu zagadnieniu wiele uwagi w swoich
seminariach i wykładach w Instytucie Historii Sztuki UAM poświęcał prof. Zdzisław
Kępiński.