DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Od Nacjonalizacji do socjalizacji polskiego modernizmu, 1913 - 1950
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0117
OD NACJONALIZACJI DO OSOCJALIZACJI POLSKIEGO MODERNIZMU, 1913-1950
115
Junge Rheinland”, ugrupowania, którego współzałożycielem był związany
z Jung Idysz Jankiel Adler26. Warto na marginesie zauważyć, iż trudności,
jakie napotykają badania i praktyka wystawiennicza twórczości tego śro-
dowiska, związane są z zachowaniem niewielkiego i w dodatku bardzo roz-
proszonego jest zespołu prac. W dodatku są to głównie grafiki, publikowane
reprodukcje, czy też wręcz jedynie ich fotografie, ocalałe w unikalnych wy-
dawnictwach, co zniechęca do włączania tego materiału do wielkich projek-
tów ekspozycyjnych. Na przykład na monumentalnej wystawie Europa,
Europa, mimo pewnego nacisku na nowoczesną sztukę żydowską Europy
Środkowej i Wschodniej, w niewielkim stopniu twórczość artystów łódzkich
była obecna27. Także w innym projekcie wystawienniczym, nastawionym z
kolei na międzynarodowe kontakty środkowoeuropejskiej awangardy, któ-
re to oczekiwania łódzka grupa spełniała, twórczość Jung Idysz znalazła
niewielkie odzwierciedlenie28. W efekcie, dzięki badaniom Malinowskiego,
wiele o grupie możemy powiedzieć, niewiele zaś możemy zobaczyć29.
Malinowski łączy twórczość artystów z terminem tzw. ekspresjonizmu
żydowskiego, pojęciem zrazu dość enigmatycznym, jeżeli traktować je w
kategoriach stylistycznych, nabierającym jednak sensu, gdy zestawi się go
z postawą twórców, ideologią żydowskiej sztuki narodowej, wręcz stylu
narodowego, opartego z jednej strony na tradycji kultury jidysz, z drugiej
zaś europejskiej nowoczesności30. Nie było to wszak środowisko jednolite:
„Członkowie «Jung Idysz» reprezentowali różnorodne typy postaw, które
kształtowały się w obrębie kultury żydowskiej: Broderson i Brauner utoż-
samiali się z narodową tradycją żydowską. Szwarc po przyjęciu chrztu
określił się jako «Żyd-katolik», pragnąc połączyć tradycję żydowską i chrze-
ścijańską. Dla anarchizującego Adlera tematyka chasydzka stała się meta-
forą ludzkiego losu. Indyferentny religijnie Barciński to przykład lewicowe-
go artysty żydowskiego”31. Jeszcze inną postawę przyjął związany z Jung
2(5 Ibidem, s. 27-28.
27 Por.: J. Malinowski, Das jüdische Kunstlehen in Ostmitteleuropa, (w:) Europa,
Europa, Das Jahrhundert der Auangarde in Mittel- und Osteuropa, red. R. Stanislawski,
Ch. Brockhaus, Bonn: Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland,
1994, t. 1, s. 228-238.
28 Central European Auant-Gerdes: Exchange and Transformation, 1910-1930, red.
T. O. Benson, Los Angeles/ Cambridge MA: LACMA/ The MIT Press, 2002.
29 Najpełniej material ten, a w zasadzie to, co się zachowało, pokazany był na wysta-
wie Ekspresjonizm w sztuce polskiej w Muzeum Narodowym we Wrocławiu w 1980 roku.
Por.: Ekspresjonizm w sztuce polskiej, red. P. Łukaszewicz, J. Malinowski, op. cit.
30 J. Malinowski, Grupa „Jung Idysz", op. cit., s. 84-103. Zaprezentowana niżej re-
konstrukcja poglądów grupy opiera się na wskazanym fragmencie pracy. Tam również
zawarte są szczegółowe odniesienia do literatury źródłowej.
31 J. Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku, Vol. 1,
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 214.
115
Junge Rheinland”, ugrupowania, którego współzałożycielem był związany
z Jung Idysz Jankiel Adler26. Warto na marginesie zauważyć, iż trudności,
jakie napotykają badania i praktyka wystawiennicza twórczości tego śro-
dowiska, związane są z zachowaniem niewielkiego i w dodatku bardzo roz-
proszonego jest zespołu prac. W dodatku są to głównie grafiki, publikowane
reprodukcje, czy też wręcz jedynie ich fotografie, ocalałe w unikalnych wy-
dawnictwach, co zniechęca do włączania tego materiału do wielkich projek-
tów ekspozycyjnych. Na przykład na monumentalnej wystawie Europa,
Europa, mimo pewnego nacisku na nowoczesną sztukę żydowską Europy
Środkowej i Wschodniej, w niewielkim stopniu twórczość artystów łódzkich
była obecna27. Także w innym projekcie wystawienniczym, nastawionym z
kolei na międzynarodowe kontakty środkowoeuropejskiej awangardy, któ-
re to oczekiwania łódzka grupa spełniała, twórczość Jung Idysz znalazła
niewielkie odzwierciedlenie28. W efekcie, dzięki badaniom Malinowskiego,
wiele o grupie możemy powiedzieć, niewiele zaś możemy zobaczyć29.
Malinowski łączy twórczość artystów z terminem tzw. ekspresjonizmu
żydowskiego, pojęciem zrazu dość enigmatycznym, jeżeli traktować je w
kategoriach stylistycznych, nabierającym jednak sensu, gdy zestawi się go
z postawą twórców, ideologią żydowskiej sztuki narodowej, wręcz stylu
narodowego, opartego z jednej strony na tradycji kultury jidysz, z drugiej
zaś europejskiej nowoczesności30. Nie było to wszak środowisko jednolite:
„Członkowie «Jung Idysz» reprezentowali różnorodne typy postaw, które
kształtowały się w obrębie kultury żydowskiej: Broderson i Brauner utoż-
samiali się z narodową tradycją żydowską. Szwarc po przyjęciu chrztu
określił się jako «Żyd-katolik», pragnąc połączyć tradycję żydowską i chrze-
ścijańską. Dla anarchizującego Adlera tematyka chasydzka stała się meta-
forą ludzkiego losu. Indyferentny religijnie Barciński to przykład lewicowe-
go artysty żydowskiego”31. Jeszcze inną postawę przyjął związany z Jung
2(5 Ibidem, s. 27-28.
27 Por.: J. Malinowski, Das jüdische Kunstlehen in Ostmitteleuropa, (w:) Europa,
Europa, Das Jahrhundert der Auangarde in Mittel- und Osteuropa, red. R. Stanislawski,
Ch. Brockhaus, Bonn: Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland,
1994, t. 1, s. 228-238.
28 Central European Auant-Gerdes: Exchange and Transformation, 1910-1930, red.
T. O. Benson, Los Angeles/ Cambridge MA: LACMA/ The MIT Press, 2002.
29 Najpełniej material ten, a w zasadzie to, co się zachowało, pokazany był na wysta-
wie Ekspresjonizm w sztuce polskiej w Muzeum Narodowym we Wrocławiu w 1980 roku.
Por.: Ekspresjonizm w sztuce polskiej, red. P. Łukaszewicz, J. Malinowski, op. cit.
30 J. Malinowski, Grupa „Jung Idysz", op. cit., s. 84-103. Zaprezentowana niżej re-
konstrukcja poglądów grupy opiera się na wskazanym fragmencie pracy. Tam również
zawarte są szczegółowe odniesienia do literatury źródłowej.
31 J. Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku, Vol. 1,
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 214.