DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0142
140
KAZIMIERZ PIOTROWSKI
tynkcje w języku potocznym, także jego ujawnianie trywialności i wul-
garności common sense’u. Z wielkim zainteresowaniem obserwujemy,
w jaki sposób krytyka ta zakłóca logikę gatunku dominującą w latach 20.
- dążenie określane mianem esencjalizmu4.
Modernizm powojenny — pisał Chwistek w 1938 roku - był w rzeczywistości ru-
chem żywiołowym stłumionych impulsów twórczych, domagających się praw do
życia, nie zdawał sobie jednak z tego sprawy w dostatecznej mierze. Wyruszył
' do boju w imię przerafmowania, w imię haseł abstrakcyjnych, wymyślonych
przed wojną przez skrajnych indywidualistów. Ten wewnętrzny paradoks stał
się przyczyną jego śmierci5.
Według Chwistka zasadniczym paradoksem modernizmu, to znaczy
lewicowo zorientowanej awangardy, było uwikłanie się w koncepcję
sztuki (elitaryzm i kontemplatywizm lub estetyzm) właściwą burżuazyj-
nemu społeczeństwu z jego klasowymi podziałami, które lewicowi mo-
derniści chcieli rewolucyjnie przezwyciężyć. W jego ujęciu powodem sze-
roko wówczas dyskutowanej, a wywołanej przez Spenglera, problematyki
zmierzchu czy kryzysu zachodniej kultury, na którą nałożyło się zjawisko
awangardowego agonizmu, jest ukierunkowane na pojęciowe wyczerpa-
nie, gatunkowo-klasyfikujące, totalne, metafizyczne, a także idealistycz-
ne myślenie o rzeczywistości, czemu towarzyszy „niebezpieczeństwo zbyt
dokładnej i zbyt systematycznej siły pięści”6. Artykulacją tego sposobu
myślenia i działania była teoria języka, którą nazywał on ironicznie wer-
balną metafizyką. W jego doktrynie krytyka modernizmu, która jest za-
razem próbą jego ratowania poprzez oczyszczenie modernistycznego
dyskursu z wpływów odnowionego heglizmu, czyli marksistowskiej dia-
lektyki, pragmatyzmu, uniwersalizmu, a szczególnie husserlizmu, łączy
się ściśle z destrukcją owej werbalnej metafizyki i jej konsekwencji spo-
łecznych. Zwłaszcza w połowie lat 30. wraz z postępującą faszyzacją
(iuerbalistyczna teoria rasy) i militaryzacją Europy narasta ów moraliza-
torski ton, który źródło wielu dewiacji społecznych upatruje w irracjo-
nalnym, metafizycznym obłędzie dążącym do unifikacji.
Ta krytyczna względem modernizmu wypowiedź Chwistka nie
znalazła jeszcze zadowalającego komentarza. Dotychczas jego doktryna
była interpretowana w świetle dość jednostronnie rozumianej i zbyt wy-
preparowanej przez formalistyczno-semiotyczną metodę teorii wielości
4 Pojęcia esencjalizm używa m.in. Y.-A. Bois, Painting as Model, MIT Press, Cam-
bridge/Mass. 1990, s. 123-155.
6 L. Chwistek, Przeżycie artystyczne, „Przegląd Współczesny” 1938, R. 17, nr 1,
s. 92.
6 Idem, Czy upada kultura Zachodu?, „Czas” 1938, 16 IV, s. 6.
KAZIMIERZ PIOTROWSKI
tynkcje w języku potocznym, także jego ujawnianie trywialności i wul-
garności common sense’u. Z wielkim zainteresowaniem obserwujemy,
w jaki sposób krytyka ta zakłóca logikę gatunku dominującą w latach 20.
- dążenie określane mianem esencjalizmu4.
Modernizm powojenny — pisał Chwistek w 1938 roku - był w rzeczywistości ru-
chem żywiołowym stłumionych impulsów twórczych, domagających się praw do
życia, nie zdawał sobie jednak z tego sprawy w dostatecznej mierze. Wyruszył
' do boju w imię przerafmowania, w imię haseł abstrakcyjnych, wymyślonych
przed wojną przez skrajnych indywidualistów. Ten wewnętrzny paradoks stał
się przyczyną jego śmierci5.
Według Chwistka zasadniczym paradoksem modernizmu, to znaczy
lewicowo zorientowanej awangardy, było uwikłanie się w koncepcję
sztuki (elitaryzm i kontemplatywizm lub estetyzm) właściwą burżuazyj-
nemu społeczeństwu z jego klasowymi podziałami, które lewicowi mo-
derniści chcieli rewolucyjnie przezwyciężyć. W jego ujęciu powodem sze-
roko wówczas dyskutowanej, a wywołanej przez Spenglera, problematyki
zmierzchu czy kryzysu zachodniej kultury, na którą nałożyło się zjawisko
awangardowego agonizmu, jest ukierunkowane na pojęciowe wyczerpa-
nie, gatunkowo-klasyfikujące, totalne, metafizyczne, a także idealistycz-
ne myślenie o rzeczywistości, czemu towarzyszy „niebezpieczeństwo zbyt
dokładnej i zbyt systematycznej siły pięści”6. Artykulacją tego sposobu
myślenia i działania była teoria języka, którą nazywał on ironicznie wer-
balną metafizyką. W jego doktrynie krytyka modernizmu, która jest za-
razem próbą jego ratowania poprzez oczyszczenie modernistycznego
dyskursu z wpływów odnowionego heglizmu, czyli marksistowskiej dia-
lektyki, pragmatyzmu, uniwersalizmu, a szczególnie husserlizmu, łączy
się ściśle z destrukcją owej werbalnej metafizyki i jej konsekwencji spo-
łecznych. Zwłaszcza w połowie lat 30. wraz z postępującą faszyzacją
(iuerbalistyczna teoria rasy) i militaryzacją Europy narasta ów moraliza-
torski ton, który źródło wielu dewiacji społecznych upatruje w irracjo-
nalnym, metafizycznym obłędzie dążącym do unifikacji.
Ta krytyczna względem modernizmu wypowiedź Chwistka nie
znalazła jeszcze zadowalającego komentarza. Dotychczas jego doktryna
była interpretowana w świetle dość jednostronnie rozumianej i zbyt wy-
preparowanej przez formalistyczno-semiotyczną metodę teorii wielości
4 Pojęcia esencjalizm używa m.in. Y.-A. Bois, Painting as Model, MIT Press, Cam-
bridge/Mass. 1990, s. 123-155.
6 L. Chwistek, Przeżycie artystyczne, „Przegląd Współczesny” 1938, R. 17, nr 1,
s. 92.
6 Idem, Czy upada kultura Zachodu?, „Czas” 1938, 16 IV, s. 6.