154

KAZIMIERZ PIOTROWSKI

jest prowadzoną wobec dzieła swobodną, kompensacyjną grą wyobraźni.
Chwistek był tu wyrazicielem rozwijanej równolegle doktryny strefizmu
względnie antyunizmu.


2. L. Chwistek, Motyle, ok. 1920, olej na płótnie, 48 x 72 cm, wł. Muzeum Narodowe w Warsza-
wie, nr inw. MPW 1159, fot. S. Sobkowicz

Przedstawiona powyżej Chwistka krytyka pojęcia istota sztuki prze-
niknęła również do jego morfologii, która nie miała wiele wspólnego z
pozbawionym napięcia, kontemplatywnym przeżyciem esencji sztuki. We
wczesnej twórczości Chwistek nie poświęcał większej uwagi zagadnieniu
formy, zajmując się kwestią rzeczywistości w sztuce. Później, pod wpły-
wem krytyki Witkacego, zaczął dowartościowywać formalny aspekt
dzieła, twierdząc, że forma była i jest istotą wszelkiej sztuki31, przy czym
nie uznawał teorii czystego widzenia, ponieważ widzenie zawsze jest
widzeniem czegoś. Twierdził, że nie można formy rozpatrywać niezależ-
nie od treści, lecz jedynie uświadomić sobie jej istnienie przez uznanie
różnych rzeczywistości, które presuponują różne systemy (style) formal-
ne. Rezultatem tej reorientacji, już po rozpadzie formistów, było stwo-

31 L. Chwistek, Zagadnienia współczesnej architektury, „Nowa Sztuka” 1921, z. 1;
(przedruk w:) Idem, Wielość rzeczywistości w sztuce i inne szkice literackie, red. K. Estrei-
cher, Warszawa 1960, s. 77.