DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Kazimierz: Antyunizm Leona Chwistka: o defensywnej fazie awangardy lat trzydziestych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28199#0169
ANTYUNIZM LEONA CHWISTKA
167
ność kryterium niesprzeczności jako naczelnej zasady zdrowego rozsąd-
ku jest wątpliwa, ponieważ kryterium tego nie możemy stosować w rze-
czywistości wyobrażeń, w której Chwistek odkrywa właśnie działanie
cichego obłędu. Aktywnością działania cichego obłędu jest magazynowa-
nie rzeczywistości w strefy. Tymi strefami mogą też być niewątpliwie
strefy rzeczy, przedmiotów fizykalnych, wrażeń i wyobrażeń, a więc klu-
czowe kategorie Chwistka teorii wielości rzeczywistości.
Przekonanie, że Chwistka podział rzeczywistości, uchodzący za zdro-
worozsądkowy i ontycznie ugruntowany, ma charakter retoryczny, zaś
kryterium niesprzeczności i zdrowy rozsądek jest produktem strefocen-
trycznego dyskursu, pogłębia fakt, że Chwistek nie potrafi wytłuma-
czyć, dlaczego proces widzenia nie jest bezkolizyjnym, zdroworozsądko-
wym aktem, lecz właśnie skomplikowanym ze względu na istnienie siły
przeciwstawnej zdroworozsądkowemu dzieleniu i klasyfikowaniu materii
doświadczenia? Istnieje destabilizująca zdrowy rozsądek siła integrująca
wrażenia i wyobrażenia w anormalną całość.
Trzeba pamiętać — pisze Chwistek - że patrzenie jest czynnością bardzo skom-
plikowaną, w której oprócz wrażeń zmysłowych odgrywają ogromną rolę wy-
obrażenia. Dzięki wyobrażeniom dokonujemy bardzo szybko uzupełnień wrażeń
wzrokowych, które sprawiają, że nieraz drobna część przedmiotu zastępuje nam
jego całość53.
To właśnie zdrowy rozsądek poddaje krytyce pojęcia pierwotne nieja-
snego, aspirującego do pełności, a więc używającego zwrotów wszystkie
sądy czy mówię, że mówię, a tym samym wewnętrznie sprzecznego
common sense’u lub języka potocznego, które wspólnota spontanicznie
kreuje, zaś metafizyczny obłęd absolutyzuje, aby je zrekonstruować w
postaci pojęć fundamentalnych nauki. Dopiero po uwzględnieniu tego
patologicznego źródła procesu semiozy zaczynamy rozumieć powiedzenie
Chwistka, że wszystkie pojęcia fundamentalne są skrótem, przy czym
niepodobna powiedzieć, co właściwie zostało w nich skrócone54. Tym sa-
mym dochodzimy do radykalnie paradoksalnej sytuacji, czyli do stwier-
dzenia takiej koncepcji zdrowego rozsądku, która nieuchronnie odnosi do
koncepcji cichego obłędu. Jest to właśnie ów krytyczny moment w dok-
trynie krytycznego racjonalizmu Chwistka, który nie jest racjonalistą
typu klasycznego (Arystotelesowskiego). Zdrowy rozsądek i jego naczel-
na zasada niesprzeczności nie jest niewinną koncepcją daną w biernym
(receptywnym) akcie poznania, a więc nie jest sformułowana w supozycji
realizmu epistemologicznego.
53 L. Chwistek, Zagadnienie wiedzy w malarstwie, „Przegląd Współczesny” 1936,
t. 59, nr 176, s. 30.
54 Idem, Sens i rzeczywistość, op. cit., s. 82.
167
ność kryterium niesprzeczności jako naczelnej zasady zdrowego rozsąd-
ku jest wątpliwa, ponieważ kryterium tego nie możemy stosować w rze-
czywistości wyobrażeń, w której Chwistek odkrywa właśnie działanie
cichego obłędu. Aktywnością działania cichego obłędu jest magazynowa-
nie rzeczywistości w strefy. Tymi strefami mogą też być niewątpliwie
strefy rzeczy, przedmiotów fizykalnych, wrażeń i wyobrażeń, a więc klu-
czowe kategorie Chwistka teorii wielości rzeczywistości.
Przekonanie, że Chwistka podział rzeczywistości, uchodzący za zdro-
worozsądkowy i ontycznie ugruntowany, ma charakter retoryczny, zaś
kryterium niesprzeczności i zdrowy rozsądek jest produktem strefocen-
trycznego dyskursu, pogłębia fakt, że Chwistek nie potrafi wytłuma-
czyć, dlaczego proces widzenia nie jest bezkolizyjnym, zdroworozsądko-
wym aktem, lecz właśnie skomplikowanym ze względu na istnienie siły
przeciwstawnej zdroworozsądkowemu dzieleniu i klasyfikowaniu materii
doświadczenia? Istnieje destabilizująca zdrowy rozsądek siła integrująca
wrażenia i wyobrażenia w anormalną całość.
Trzeba pamiętać — pisze Chwistek - że patrzenie jest czynnością bardzo skom-
plikowaną, w której oprócz wrażeń zmysłowych odgrywają ogromną rolę wy-
obrażenia. Dzięki wyobrażeniom dokonujemy bardzo szybko uzupełnień wrażeń
wzrokowych, które sprawiają, że nieraz drobna część przedmiotu zastępuje nam
jego całość53.
To właśnie zdrowy rozsądek poddaje krytyce pojęcia pierwotne nieja-
snego, aspirującego do pełności, a więc używającego zwrotów wszystkie
sądy czy mówię, że mówię, a tym samym wewnętrznie sprzecznego
common sense’u lub języka potocznego, które wspólnota spontanicznie
kreuje, zaś metafizyczny obłęd absolutyzuje, aby je zrekonstruować w
postaci pojęć fundamentalnych nauki. Dopiero po uwzględnieniu tego
patologicznego źródła procesu semiozy zaczynamy rozumieć powiedzenie
Chwistka, że wszystkie pojęcia fundamentalne są skrótem, przy czym
niepodobna powiedzieć, co właściwie zostało w nich skrócone54. Tym sa-
mym dochodzimy do radykalnie paradoksalnej sytuacji, czyli do stwier-
dzenia takiej koncepcji zdrowego rozsądku, która nieuchronnie odnosi do
koncepcji cichego obłędu. Jest to właśnie ów krytyczny moment w dok-
trynie krytycznego racjonalizmu Chwistka, który nie jest racjonalistą
typu klasycznego (Arystotelesowskiego). Zdrowy rozsądek i jego naczel-
na zasada niesprzeczności nie jest niewinną koncepcją daną w biernym
(receptywnym) akcie poznania, a więc nie jest sformułowana w supozycji
realizmu epistemologicznego.
53 L. Chwistek, Zagadnienie wiedzy w malarstwie, „Przegląd Współczesny” 1936,
t. 59, nr 176, s. 30.
54 Idem, Sens i rzeczywistość, op. cit., s. 82.