Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

MEDIA OBRAZOWE

215

druku książek pochodził zatem od obrazowego medium reprodukcji, któ-
remu początek dało uwarstwienie wizerunku odłączonego od ciała oraz
pragnienie reprezentacji świętej materii22.

2. MASS MEDIA I HISTORIA SZTUKI
REPRODUKCJA FOTOGRAFICZNA I WZMOCNIENIE AURY
Dla problemu reprodukcji znaczenie nie do przecenienia miało od-
krycie perspektywy, które słusznie ocenia się jako epokową cezurę w
konstrukcji mediów obrazowych23. Głębsza cezura, w kontekście linii
rozwojowej mediów reprodukcyjnych, wiąże się jednak z wynalazkiem
fotografii. Wynaleziona w 1839 roku technika dagerotypu przeniosła
zdolność obrazu Weroniki do zachowania w obrazie śladu postaci portre-
towanej w zasadę technicznego zapośredniczenia. Jeśli fotografie - jak to
formułował William Henry Fox Talbot w 1844 roku — nie były tworzone
przez artystów, ale „przez rękę Natury”24, to wydawało się, że nowe me-
dium obrazowe oferuje możliwość autentycznej reprodukcji tworów wyż-
szego rzędu, takich jak dzieła sztuki.
Pozostaje do zbadania, dlaczego, mimo powszechnego odrzucenia fo-
tografii przez artystów, krytyków i historyków sztuki, szereg prominent-
nych niemieckojęzycznych przedstawicieli naszej dyscypliny wręcz rzu-
ciło się na fotografię, i to wcześniej niż gdzieindziej25. I tak Alfred
Woltmann, który historii sztuki [Kunstgeschichte] w Karlsruhe próbował
zapewnić ścisłość nauk przyrodniczych i przemianować na naukę o sztu-
ce [Kunstwissenschaft], już w 1864 roku w „Deutschen Jahrbüchern für
Politik und Literatur” wręcz przesadnie bronił fotografii: „Fotografia
częściowo sekundowała drzeworytowi i miedziorytowi, częściowo je wy-
parła, częściowo zaś wyzwała je do współzawodnictwa, jednak nieskoń-
czenie poszerzyła, ułatwiła i udoskonaliła środki i zadania artystycznego
odtwarzania”26. Podobnie, Herman Grimm, powołany w 1873 roku na
pierwszą katedrę historii sztuki na Uniwersytecie Berlińskim, przedkła-

22 Geese, 1991, s. 133 nn. i Füssel, 2000, s. 25 n.
23 Boehm, 1999, ujął w kategorie pojęciowe proces przejścia od nieuformowanego no-
śnika do obrazu, rozwijając przy tym rozumienie perspektywy jako możliwości zaistnienia
obrazu w ramach Luhmannowskiej sprzeczności „medium versus obraz” (s. 168 nn.).
24 Fox Talbot, 1844, s. p.; Por. o tej teorii fundamentalne opracowanie: Bazin, 1975.
26 Peters, 2000, s. 168, 173; McCauley, 1994, s. 274-277 i dla porównania: 292 nn. Na
wniosek Alfreda Lichtwarka, dyrektora Hamburger Kunsthalle, od 1897 roku zorganizo-
wano w hamburskim Museum fur Kunst und Gewerbe dział zajmujący się gromadzeniem
fotografii (por. 1984, s. 252; Kaufhold, 1986).
26 Woltmann, 1864, s. 355; por. Ziemer, 1994, s. 199 nn.