Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

234

HORST BREDEKAMP

„autodiagnoza” historii sztuki musi wychodzić od obiektywnego stanu
rzeczy, ale także od tego, że stylizuje się ona na chorego z urojenia.
Przed 30. laty naszą dyscypliną wstrząsnął zarzut, że cechuje ją pa-
sywizm: bez związku ze współczesnością, przede wszystkim nastawiona
na sztukę wysoką, metodycznie zafiksowana na wąsko pojmowanej hi-
storii stylu. Krytycy, wyedukowani na tekstach szkoły frankfurckiej,
przede wszystkim przez Dialektykę oświecenia Adorna i Horkheimera,
postulowali historię sztuki jako ogólną naukę o obrazach, która miałaby
śledzić wytwory przemysłu kulturalnego we wszelkich, nawet najbar-
dziej niepozornych jego przejawach. Z tego powodu zakwestionowano
podział na high and Iow, historię stylu zaatakowano jako formalizm;
muzeum poddano krytyce jako estetyczny grobowiec. Na nowo określona
została tematyka wystawiennicza, jak na przykład w niezrównanym
cyklu wystaw Wernera Hofmanna w Kunsthalle w Hamburgu na temat
roku 1800. Jako poszerzenie obszaru przedmiotowego badań włączone
zostały sztuka współczesna, reklama, film, ogólnie media, ekonomiczne
procesy przewartościowań, sztuka według funkcji, specyficzne dla społe-
czeństwa sposoby widzenia i zachowania. Ponadto badano historię emi-
gracji; wraz z ukazaniem się pracy Karen Michels ojej instytucjonalnych
następstwach w świecie anglosaskim oraz kompendium biograficznego
autorstwa Ulrike Wendland zostały gruntownie zanalizowane zarówno
mechanizmy wypędzenia, jak i „sukcesy” emigrantów1.
Jeśli nawet część historii sztuki pozostała całkowicie „nieprzema-
kalna” na te zmiany, to jednak prawie wszystkie wspomniane postulaty
zostały zrealizowane i - pozbawione neomarksistowskich ram pojęcio-
wych - stały się oczywistą praktyką wystawiennictwa, piśmiennictwa
i edukacji. Czy to będzie historia mediów, filmu czy fotografii, czy sztuka
współczesna - wszystko to można studiować na różnych uniwersytetach
i nikt nie może powiedzieć, że nie może badać określonych tematów lub
pisać z nich pracy dyplomowej. Fundamentalne prace na temat historii
fotografii, sztuki video i sztuki komputerowej są dysertacjami z historii
sztuki. Nie we wszystkich, ale przecież w licznych instytucjach naucza
się całej historii sztuki w jej pełnym zakresie czasowym - od cesarza
Konstantyna do współczesności; stan rzeczy, który przed 30. laty był
niewyobrażalny, a w skali międzynarodowej w żadnym razie nie stanowi
reguły. W niemieckojęzycznej historii sztuki można w tak wielu miej-

1 K. Michels, Transplantierte Kunstwissenschaft. Deutschsprachige Kunstgeschich-
te im amerikanischen Exil (= Studien aus dem Warburg-Haus, t. 2), Berlin 1999;
U. Wendland, Biographisches Handbuch deutschsprachiger Kunsthistoriker im Exil.
Leben und Werk der unter dem Nationalsozialismus verfolgten und vertriebenen Wissen-
schaftler, t. I-II, München 1999.