PATRZĄCE RĘCE 1 ŚLEPE PLAMKI: GALILEUSZ JAKO RYSOWNIK

245

gdyby księżyc dotąd bez skazy nagle nabawił się różyczki lub ospy.
W ten sposób Cigoli potwierdził sposób przedstawienia księżyca w ilu-
stracjach do - opublikowanego dwa lata wcześniej - dzieła Galileusza
Sidereus Nuncius2.
Fakt namalowania przez Cigoliego nieregularnej powierzchni księ-
życa w czasie, gdy lunarne obserwacje Galileusza ciągle jeszcze wywoły-
wały kontrowersje, wskazuje na jedną z rzymskich sprzeczności epoki.
Przedstawiciele postępowego nurtu w Kościele, dążący do pojednania
z nowoczesną nauką, byli w stanie poprzeć pogląd Galileusza, tym bar-
dziej że Apokalipsa (wers 12) umożliwiała związanie plamistego księży-
ca ze ziem i herezją, nad którymi Immacolata święciła swoje zwycię-
stwo3.
Natomiast nurt ortodoksyjny, hołdujący tradycyjnemu sposobowi
widzenia księżyca, opierał się przed przyjęciem obserwacji Galileusza.
Księżyc wyobrażano sobie dotąd, podobnie jak wszystkie inne ciała nie-
bieskie, jako doskonale okrągłą, platońską formę, która - odmiennie niż
Ziemia, ten „brud i plugastwo wszechświata” - nie tolerowała najmniej-
szej nawet nieregularności4. W swojej doskonale gładkiej i całkowicie
oświetlonej formie był księżyc symbolem Kościoła Mariologicznego, cią-
gle jeszcze pojawiając się jako taki, na przykład w Immacolata Barto-
loméa Estebana Murilla z około 1660 roku5. W 1616 roku, zaledwie czte-
ry lata po ukończeniu fresku Cigoliego, przekrój kaplicy w książce Paolo
de Angelisa o Santa Maria Maggiore ukazuje Marię stojącą na gład-
kiej, nienaruszonej kuli w zgodzie z tradycyjną ikonografią6. Dopiero
podczas restauracji fresku w 1931 roku odkryto, że sztych fałszował
przedstawienie księżyca we fresku przez całkowite wygładzenie jego
powierzchni.

2 Artyści w Rzymie, a wśród nich Cigoli, sami używali teleskopu. Elsheimer mógł
użyć jednego z najwcześniejszych egzemplarzy w Rzymie już w 1610 roku (Cavina, 1976,
s. 142). Malarz Domenico Passignano poczynił swoje własne obserwacje przed lutym 1612
roku (Lodovico Cigoli do Galileusza, 3 lutego 1612 roku, w: Galileusz, 1890-1909, s. 268).
W marcu Cigoli był w posiadaniu innego teleskopu (Cigoli do Galileusza, 3 marca 1612
roku, w: ibidem, s. 287). Zob. o Cigolim: Matteoli, 1980; 1982; o Cigolim i Galileuszu:
Faranda, 1986, s. 95-96; Contini, 1991, s. 110-112; Puppi, 1992, s. 244nn; Magani, 1992,
s. 145n.
3 Wydarzenia te są znane od czasu pionierskiego studium Erwina Panofsky’ego na
temat stosunku Galileusza do sztuki (Panofsky, 1954, s. 5; por. bardziej szczegółowe opra-
cowania: Wolf, 1991/92, s. 313; Ostrów, 1996b, s. 233n; Ostrów, 1996a, s. 244nn). Ogólny
kontekst dostarcza Rivka Feldhay (Feldhay, 1995).
4 Blumenberg, 1980, s. 23.
6 Edgerton, 1991, s. 231n; por. Ostrów, 1996b, s. 222-229; Reeves, 1997, s. 144nn.
G de Angelis, 1621, s. 194.