254

HORST BREDEKAMP

Nie można wprawdzie zidentyfikować bezpośredniego wzoru, ale
możliwe jest porównanie z postaciami kobiecymi z fontanny Neptuna na
Piazza della Signoria we Florencji, wykonanymi przed 1575 rokiem w
warsztacie Bartolomeo Ammannatiego. Jeszcze bliższe są pojedyncze
figury z Fontanny Żywiołów Ammannatiego dla Palazzo Vecchio, którą w
latach osiemdziesiątych XVI wieku umieszczono w ogrodach Villa Prato-
lino. Wykonany przypuszczalnie z pamięci około 1598 roku rysunek
Giovanniego Guerry, przedstawiający zaaranżowane w zespół figury po
ich przeniesieniu na tereny Palazzo Pitti30, umożliwia porównanie w tym
samym medium graficznym (ił. 4). Głowa i ramiona postaci „Fiorenzy”,
stojącej z prawej strony wewnątrz luku, wydają się relatywnie bliskie
analogicznym elementom postaci kobiecej Galileusza. Podobną do niej
postawą - tylko nieco bardziej „odpoczynkową” - cechuje się natomiast
siedząca na luku Hippokrene. Wskazanie na te odniesienia, zresztą
trudno uchwytne, nie ma sugerować zależności Galileusza od Ammanna-
tiego, ale powinno pomóc w oświetleniu kierunku rozwiązań formalnych,
na które, jak można przypuszczać, Galileusz się orientował.
Inne motywy wykazują za mało cech specyficznych, by zachęcać do
poszukiwania wzorów. Poniżej i na lewo od postaci kobiecej naszkicowa-
na jest głowa konia, flankowana przez głowę brodatego mężczyzny i ćwi-
czenia w pisaniu litery „g”. W dolnej części znajdują się rysunki czerwo-
ną kredką, które wyglądają jakby wyszły spod ręki dziecka: kolumny
kwadratów i geometryczne konstrukcje, podobne do elementów używa-
nych w grze w klasy.
W podziale na trzy obszary ta strona nie jest wyjątkiem. Papier był
wówczas dostępny we wszelkich swoich rodzajach31, ale nie był tani i za-
zwyczaj wykorzystywano go wielokrotnie. Wspomnieliśmy wyżej, że nie
należy przeceniać relacji między Galileuszem i Michałem Aniołem suge-
rowanej przez Vivianiego, ale przypadek sprawił, że zachowany przykład
z wczesnego okresu twórczości Michała Anioła świadczy o podobnym
wykorzystaniu jednej strony (ił. 5)32.
Podczas gdy awers karty zawiera zapiski z 1501 roku, rewers pokry-
wają pisane litery i trzy szkice: prawa dłoń, lewa noga ukazana od przo-
du i akt widziany ukośnie od tyłu. Rysunki i zapiski na obu stronach
wykonane są tym samym atramentem i piórkiem, można zatem przyjąć,
że dwunastoletni Michał Anioł ćwiczył się tutaj zarazem w poezji, jak
i w pisaniu odmiennymi charakterami pisma, zgodnie ze wskazówkami
30 Heikamp, 1978, s. 146.
31 Kemp, 1979, s. 59. O znaczeniu rysunku zob.: ibidem, s. 57nn; por. też West-
fehling, 1993, s. 98nn.
32 Florencja, Archivio Buonarroti, II/III, folio 3 verso, w: Dussler, 1959, 56, nr 27,
il. 35. Interpretacja przedstawiona tutaj pochodzi z: Perrig, 1991, s. 68nn.