Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (15.2004)

282

HORST BREDEKAMP

Estetyczne fascynacje i awersje uczonego najlepiej ilustruje jego stosu-
nek do dwóch poetów: Lodovica Ariosta i Torquata Tassa. Galileusz,
czcząc twórczość renesansowego literata Ariosta jako syntezę sztuki po-
etyckiej, dla Tassa zachowywał jedynie zjadliwy krytycyzm. Powody tego
odrzucenia wiele znaczą dla historii sztuki. Galileusz atakował „znie-
kształcony” wers Tassa, porównując go do anamorfozy, której sens staje
się „widzialny i dostępny pod kątem” i „która blokuje spojrzenie ekstra-
waganckimi środkami, polegającymi na nagromadzeniu fantastycznych,
chimerycznych i zbytecznych iluzji”80.
Antymanierystyczne pojmowanie sztuki przez Galileusza skutko-
wało uczuciem awersji przekraczającym zdrowy rozsądek. Panofsky do-
wodził, że Galileuszowi, z jego poczuciem harmonii, nierozdzielnie zwią-
zanej z ruchem koła, konkluzje Keplera musiały się jawić - podobnie jak
anamorfoza - jako niesmaczne, a nawet ohydne, i że tego rodzaju wraż-
liwość estetyczna stworzyła w jego umyśle niemożliwą do pokonania
barierę dotyczącą mechaniki ciał niebieskich. Według Panofsky’ego, Ga-
lileusz nie potrafił wyobrazić sobie harmonijnego kosmosu inaczej jak
tylko opartego na okręgach, tak że sprasowane eliptyczne orbity Keplera
jawiły mu się jako nieznośne estetyczne deformacje, jak gdyby „skośne”
wersy Tassa i anamorfoza były projektowane na niebo.
Ta próba zrozumienia powodów milczenia Galileusza na temat elip-
tycznych orbit Keplera, pozytywnie oceniona przez Alexandre’a Koyrè’a81,
została przedrukowana w poprawionej wersji w Isis, a następnie była
dyskutowana w historii nauki i historii sztuki82. Jednak wielkim rozcza-
rowaniem dla Panofsky’ego musiał być fakt zlekceważenia jej przez Ein-
steina. Jakkolwiek uczony powrócił do tego problemu w swoim ostatnim
wywiadzie z 1955 roku, to jednak w ogóle nie wziął pod uwagę konkluzji
Panofsky’ego83. Podobnie jak Warburgowi 25 lat wcześniej, tak też Pa-
nofsky’emu nie udało się przekonać Einsteina o estetycznych konse-
kwencjach eliptycznych orbit Keplera.
80 „E tarassi una di quelle pitture, le quali, perchè riguardate in scorcio da un luogo
determinato mostrino una figura umana, sono con tal regola di prospettiva delineate, che,
vedute in faccia e come naturalmente e comunemente si guardano le altre pitture, altro
non rappresentano che una confusa e inordinata mescolanza di linee e di colori, dalla
quale anco si potriano malamente raccapezare imagini di fiumi e sentier tortuosi, ignude
spiaggiae, nugoli o stranissime chimere. (...) tanto nella poetica finzione è piu degno di
biasimo che a favola corrente, scoperta e prima dirittamente veduta, sia per accomodarsi
alla allegoria, obliquamente vista e sottointesa, stravagantamente ingombrata di chimere
e fantastiche e superflue imaginazioni” w: „Considerazioni al. Tasso” (Galilei, 1890-1909,
IX, s. 59-148 [129 n.]).
81 Koyrè, 1955.
82 Panofsky, March 1956; Rosen, March 1956; Panofsky, June 1956; Fehl, 1958; Lotz,
1958; Mazzi, 1985; Shea, 1985; Puppi, 1995, s. 244 nn.; Reeves, 1997, s. 6 n., 18 nn.
83 Cohen, July 1955, s. 69; por. Fölsing, 1993, s. 243.