Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (16.2005)

PIERWOWZÓR MASYWU WIEŻOWEGO FARY CHEŁMIŃSKIEJ

17

i umiaru. Zagęszczona, czterodzielna struktura kompozycji rozgrywanej
w różnicowanych subtelnymi uskokami płaszczyznach znamionuje wy-
jątkowo wprawnego i doświadczonego architekta.

5. POGLĄDY DOTYCZĄCE GENEZY WIEŻOWEJ FASADY FARY
CHEŁMIŃSKIEJ
W architekturze ceglanej niżu nadbałtyckiego na przełomie XIII
i XIV wieku koncepcja fasady dwuwieżowej była rozwiązaniem nowator-
skim. Kamienny masyw kościoła mariackiego w Prenzlau, choć zwień-
czony dwiema niskimi wieżami ceglanymi, stanowi realizację całkowicie
zakorzenioną w tradycji romańskiej fasady blokowej. Dwuwieżowe
zwieńczenie elewacja uzyskała zresztą dopiero w pierwszej połowie XIV
wieku. Za najstarszą w regionie realizację typu dwuwieżowego o wyraź-
nie prestiżowym charakterze uznaje się więc fasadę fary NMP w Lubece.
Koncepcja reprezentacyjnej elewacji nawiązującej, podobnie jak chór
obejściowy, do tradycji architektury katedralnej, została tam wprowa-
dzona w trzeciej ćwierci XIII wieku w miejscu zlikwidowanej jednowie-
żowej fasady pierwotnego kościoła. Budowę obu wież ukończono w pier-
wszej dekadzie XIV wieku21. Fasada fary lubeckiej, poza ogólną dyspozy-
cją, w niczym jednak nie przypomina masywniej szych wież kościoła
chełmińskiego.
Jako cechę szczególną wież chełmińskich Teresa Mroczko uznała
usytuowanie półcylindrycznych wieżyczek schodowych wpasowanych w
północno- i południowo-zachodni narożnik masywu, tuż obok skośnych
przypór. Układ taki powtórzono wiernie w katedrze w Chełmży. Badacz-
ka stwierdziła, że jest to rozwiązanie „bardzo rzadkie”, a poszukując
analogii, wskazała dwuwieżowe masywy katedr w Strasburgu (4 ćwierć
XIII wieku) i Ratyzbonie (połowa XIV wieku), co w kontekście Chełmna
„wskazywałoby na południowoniemiecką genezę tego układu i na jego
związek z programem katedralnym”22.
W kwestii genezy i znaczenia masywu zachodniego wypowiedział się
ostatnio Olaf Asendorf23. Uznał on, że szczególne znaczenie dla decyzji
o wprowadzeniu masywu dwuwieżowego w Chełmnie miały prestiżowe
świątynie niemieckie, nad którymi patronat w XIII wieku sprawowali
Krzyżacy. Inspirującą rolę miałby odegrać przede wszystkim kościół

21 T. Mroczko, Architektura..., s. 68.
22 Ibidem, s. 69 n.
23 O. Asendorf, Mittelalterliche Turnie..., s. 179-185.