DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Korduba, Piotr: Z badań nad dawnym domem i zamieszkiwaniem mieszczańskim w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28196#0053
Z BADAŃ NAD DAWNYM DOMEM I ZAMIESZKIWANIEM MIESZCZAŃSKIM W POLSCE
51
przemian było najpierw pojawienie się, a z czasem komplikacja zjawiska
komfortu, jako następstwa „udomowienia” (Verhauslichung) domu51.
Jeśli chodzi o tropienie publicznego i prywatnego w samej warstwie
architektonicznej i przestrzennej domu, to nie jest to jedynie szacowanie
dostępności pomieszczeń względem ich położenia i funkcji (np. odległości
od wejścia). To także próba zdekonstruowania sposobu i zastosowanych
zabiegów, jakimi posłużono się przy wprowadzaniu w obszar domu tego,
co „publiczne”. Mam tu na myśli szeroki repertuar form i rozwiązań
typowych dla architektury zewnętrznej52 oraz zastosowanie przestrzen-
nych barier dostępności53. Wśród tych ostatnich szczególna rola przypa-
da przejściom jako miejscom newralgicznych dla kształtowania prze-
strzennych jakości budynku54.
Szkicując schematyczny zarys przemian wzorcowego domu miesz-
czańskiego widzianego w perspektywie „publicznego” i „prywatnego”, po-
wiedzieć trzeba, że polegały one na przejściu od wieloosobowego gospo-
darstwa do centrum życia niewielkiej rodziny. Średniowieczny „ganzes
Haus” złożony z rodziny, służby i pracowników odpowiadał ówczesnemu
modelowi życia, który łączył mieszkanie z miejscem pracy55. Mieszkańcy
takiego domu żyli w przestrzennej bliskości56; wszystkie bowiem czynno-
ści odbywały się w tym samym niemalże pomieszczeniu i przy obecności
innych domowników. Brak podziału sfer publicznej i prywatnej oraz
zróżnicowania pomieszczeń powodowało, że zazwyczaj spano, jedzono
i pracowano w tym samym wnętrzu. Dom średniowieczny dawał zatem
możliwość schronienia, ale nie zapewniał izolacji jednostki od ogółu57.
cie dla dzieci, por. W. Rybczyński, op. cit., s. 55-56; D. Żołądź-Strzelczyk, Dziecko w daw-
nej Polsce, Poznań 2002, s. 125-131, 189-191 (por. tu bibliografia).
51 E. Doelman, op. cit., s. 173; W. Rybczyński, op. cit., s. 29, 217-231.
52 D. Baecker, Die Dekonstruktion der Schachtel: Innen und Aussen in der Architek-
tur, (w:) Unbeobachtbare Welt. Uber Kunst und Architektur, Hrsg. N. Luhmann i inni,
Bielefeld 1990, s. 67-104; O „zewnętrznym” charakterze sieni: F. Kaspar, Das mittelalter-
liche Haus ais offentlicher und priuater Raum, (w:) Die Vielfalt der Dinge. Neue Wege zur
Analyse mittelalterlicher Sachkultur. Intemationaler Kongress Krems an der Donau 4.
bis 7. Oktober 1994. Gedenkenschrift in Memoriam Harry Kuhnel, Hrsg. H. Hunds-
bichler, i inni, Wien 1998, s. 229-230. To także wprowadzanie typowej dla zewnętrza de-
koracji (typy, programy), por. Gdańsk: A. Bartetzky, Gab es in der Friihen Neuzeit eine
stadtische Ikonographie? Die Bildprogramme der Rathauser in Bremen und Danzig
(Gdańsk) im Vergleich, (w:) Hansestadt - Residenz - Industriestandort, Beitrage der
7. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker in Oldenburg,
27.-30. September 2000, Hrsg. B. Stortkuhl, Munchen 2002, s. 123-135.
53 F. Kaspar, Das mittelalterliche Haus..., s. 207-235, 229.
54 U. Schutte, Stadtor und Hausschwelle, (w:) Zeremoniell..., s. 305-324.
55 F. Kaspar, Das mittelalterliche Haus...
56 H. Zinn, Entstehung und Wandel biirgerlicher Wohngewohnheiten und Wohnstruk-
turen, (w:) Wohnen im Wandel. Beitrage zur Geschichte des Alltags in der biirgerlichen
Gesellschaft, Hrsg. L. Niethammer, Wuppertal 1979, s. 14-15.
57 F. Kaspar, Das mittelalterliche Haus..., s. 210.
51
przemian było najpierw pojawienie się, a z czasem komplikacja zjawiska
komfortu, jako następstwa „udomowienia” (Verhauslichung) domu51.
Jeśli chodzi o tropienie publicznego i prywatnego w samej warstwie
architektonicznej i przestrzennej domu, to nie jest to jedynie szacowanie
dostępności pomieszczeń względem ich położenia i funkcji (np. odległości
od wejścia). To także próba zdekonstruowania sposobu i zastosowanych
zabiegów, jakimi posłużono się przy wprowadzaniu w obszar domu tego,
co „publiczne”. Mam tu na myśli szeroki repertuar form i rozwiązań
typowych dla architektury zewnętrznej52 oraz zastosowanie przestrzen-
nych barier dostępności53. Wśród tych ostatnich szczególna rola przypa-
da przejściom jako miejscom newralgicznych dla kształtowania prze-
strzennych jakości budynku54.
Szkicując schematyczny zarys przemian wzorcowego domu miesz-
czańskiego widzianego w perspektywie „publicznego” i „prywatnego”, po-
wiedzieć trzeba, że polegały one na przejściu od wieloosobowego gospo-
darstwa do centrum życia niewielkiej rodziny. Średniowieczny „ganzes
Haus” złożony z rodziny, służby i pracowników odpowiadał ówczesnemu
modelowi życia, który łączył mieszkanie z miejscem pracy55. Mieszkańcy
takiego domu żyli w przestrzennej bliskości56; wszystkie bowiem czynno-
ści odbywały się w tym samym niemalże pomieszczeniu i przy obecności
innych domowników. Brak podziału sfer publicznej i prywatnej oraz
zróżnicowania pomieszczeń powodowało, że zazwyczaj spano, jedzono
i pracowano w tym samym wnętrzu. Dom średniowieczny dawał zatem
możliwość schronienia, ale nie zapewniał izolacji jednostki od ogółu57.
cie dla dzieci, por. W. Rybczyński, op. cit., s. 55-56; D. Żołądź-Strzelczyk, Dziecko w daw-
nej Polsce, Poznań 2002, s. 125-131, 189-191 (por. tu bibliografia).
51 E. Doelman, op. cit., s. 173; W. Rybczyński, op. cit., s. 29, 217-231.
52 D. Baecker, Die Dekonstruktion der Schachtel: Innen und Aussen in der Architek-
tur, (w:) Unbeobachtbare Welt. Uber Kunst und Architektur, Hrsg. N. Luhmann i inni,
Bielefeld 1990, s. 67-104; O „zewnętrznym” charakterze sieni: F. Kaspar, Das mittelalter-
liche Haus ais offentlicher und priuater Raum, (w:) Die Vielfalt der Dinge. Neue Wege zur
Analyse mittelalterlicher Sachkultur. Intemationaler Kongress Krems an der Donau 4.
bis 7. Oktober 1994. Gedenkenschrift in Memoriam Harry Kuhnel, Hrsg. H. Hunds-
bichler, i inni, Wien 1998, s. 229-230. To także wprowadzanie typowej dla zewnętrza de-
koracji (typy, programy), por. Gdańsk: A. Bartetzky, Gab es in der Friihen Neuzeit eine
stadtische Ikonographie? Die Bildprogramme der Rathauser in Bremen und Danzig
(Gdańsk) im Vergleich, (w:) Hansestadt - Residenz - Industriestandort, Beitrage der
7. Tagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker in Oldenburg,
27.-30. September 2000, Hrsg. B. Stortkuhl, Munchen 2002, s. 123-135.
53 F. Kaspar, Das mittelalterliche Haus..., s. 207-235, 229.
54 U. Schutte, Stadtor und Hausschwelle, (w:) Zeremoniell..., s. 305-324.
55 F. Kaspar, Das mittelalterliche Haus...
56 H. Zinn, Entstehung und Wandel biirgerlicher Wohngewohnheiten und Wohnstruk-
turen, (w:) Wohnen im Wandel. Beitrage zur Geschichte des Alltags in der biirgerlichen
Gesellschaft, Hrsg. L. Niethammer, Wuppertal 1979, s. 14-15.
57 F. Kaspar, Das mittelalterliche Haus..., s. 210.