DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: O horyzontalnej historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29068#0065
O HORYZONTALNEJ HISTORII SZTUKI
61
kanony artystyczne, hierarchie wartości, normy stylistyczne; na pery-
feriach zaś owe kanony, normy oraz hierarchie wartości w najlepszym
przypadku są recypowane. Może się oczywiście zdarzyć, że na kulturo-
wych marginesach geografii artystycznej pojawią się wybitni artyści, ale
ich uznanie, swoistego rodzaju historyczno-artystyczna konsekracja,
następuje w centrum, przez organizowane na Zachodzie wystawy oraz
publikowane tam książki. Tak się stało ze znakomitymi polskimi kon-
struktywistami, Katarzyną Kobro i Władysławem Strzemińskim; w Cze-
chosłowacji zaś z wybitnymi surreałistami, jak Toyen czy Jindrich Styr-
skÿ. Naturalnie, byli oni przez współczesnych twórców rozpoznawani
jako równorzędni partnerzy (np. André Breton w odczycie wygłoszonym
w Pradze 29 marca 1935 roku powiedział, że surrealizm rozwija się
w Pradze i w Paryżu równolegle^). Artyści międzynarodowej awangardy
nie spoglądali bowiem na scenę artystyczną w perspektywie wertykalnej:
Bukareszt czy Tokio dla dadaistów nie były wcale mniej ważne niż Berlin
czy Zurych. Dopiero historia sztuki stworzyła dyskurs hierarchizujący,
właśnie „wertykalny", porządkujący geografię artystyczną w kategoriach
centrum i peryferii. Aby trzymać się przykładu dadaizmu, wspomnę re-
dagowaną przez Stephena Fostera niezwykle cenną historię tego ruchu.
Składa się ona z wielu tomów, przy czym w tomie czwartym opisano to,
co pojawiło się poza (zachodnim) centrum. Znamienny jest tytuł tego to-
mu: TAe Au.sA/YŁ Dor/a O/Ati i znajdziemy tam omówienia zarówno ru-
chów Dada w Europie Wschodniej, Środkowej, jak też w Japonii! Zna-
mienne jest też to, że to, co jest poza centrum, jest właśnie „wschodnie",
przy czym rzeczony Wschód jest tu bardzo szeroko definiowany: od Pragi
po Tokio. W ten rodzaj konstruowania historii sztuki, historii sztuki wer-
tykalnej, niewątpliwie wpisana jest postawa „orientalizacji" kultury In-
nych, w rozumieniu, jaki temu pojęciu nadał Edward SaidA
Przeprowadzanie krytyki „wertykalnego" paradygmatu badawczego
nie jest jednak takie proste. Oczywiście, istnieje szereg publikacji po-
święconych sztuce powstającej poza zachodnimi centrami artystycznymi,
w Europie Środkowej, Ameryce Południowej oraz w Azji, które z różnym
3 A. Breton, Position poiitięne da SKrréctiism, Paris: Denoël/ Gonthier 1972, s. 123,
cyt. za: F. Śmejkal, „From Lyrical Metaphors to Symbols of Fate: Czech Surrealism of the
1930s", (w:) J. Andêl, et al. (red.), CzecA Modernism, 7900-7945, Houston: The Museum of
Fine Arts/ Boston: Bulhnch Press 1989, s. 65.
4 S.C. Foster (red.), Crisis and tAe Arts. FAe History of Dada,, vol. IV: G. Janecek &
T. Omuka (red.), FAe Pastern Dada Orbit; Russia, Georgia, DAraine, Centrai Pnrope, and
Japan, New York: G. K. Hall and Co. 1998. Oczywiście, istnieją także inne studia wska-
zujące na Europę Wschodnią jako źródło ruchu dadaistycznego: T. Sandqvist, Dada Past.
FAe Romanians of Cabaret Voitaire, Cambridge MA, The MIT Press 2006.
3 E.W. Said, Orientaiizm, Poznań: Zysk 2005 (wydanie oryginalne 1978).
61
kanony artystyczne, hierarchie wartości, normy stylistyczne; na pery-
feriach zaś owe kanony, normy oraz hierarchie wartości w najlepszym
przypadku są recypowane. Może się oczywiście zdarzyć, że na kulturo-
wych marginesach geografii artystycznej pojawią się wybitni artyści, ale
ich uznanie, swoistego rodzaju historyczno-artystyczna konsekracja,
następuje w centrum, przez organizowane na Zachodzie wystawy oraz
publikowane tam książki. Tak się stało ze znakomitymi polskimi kon-
struktywistami, Katarzyną Kobro i Władysławem Strzemińskim; w Cze-
chosłowacji zaś z wybitnymi surreałistami, jak Toyen czy Jindrich Styr-
skÿ. Naturalnie, byli oni przez współczesnych twórców rozpoznawani
jako równorzędni partnerzy (np. André Breton w odczycie wygłoszonym
w Pradze 29 marca 1935 roku powiedział, że surrealizm rozwija się
w Pradze i w Paryżu równolegle^). Artyści międzynarodowej awangardy
nie spoglądali bowiem na scenę artystyczną w perspektywie wertykalnej:
Bukareszt czy Tokio dla dadaistów nie były wcale mniej ważne niż Berlin
czy Zurych. Dopiero historia sztuki stworzyła dyskurs hierarchizujący,
właśnie „wertykalny", porządkujący geografię artystyczną w kategoriach
centrum i peryferii. Aby trzymać się przykładu dadaizmu, wspomnę re-
dagowaną przez Stephena Fostera niezwykle cenną historię tego ruchu.
Składa się ona z wielu tomów, przy czym w tomie czwartym opisano to,
co pojawiło się poza (zachodnim) centrum. Znamienny jest tytuł tego to-
mu: TAe Au.sA/YŁ Dor/a O/Ati i znajdziemy tam omówienia zarówno ru-
chów Dada w Europie Wschodniej, Środkowej, jak też w Japonii! Zna-
mienne jest też to, że to, co jest poza centrum, jest właśnie „wschodnie",
przy czym rzeczony Wschód jest tu bardzo szeroko definiowany: od Pragi
po Tokio. W ten rodzaj konstruowania historii sztuki, historii sztuki wer-
tykalnej, niewątpliwie wpisana jest postawa „orientalizacji" kultury In-
nych, w rozumieniu, jaki temu pojęciu nadał Edward SaidA
Przeprowadzanie krytyki „wertykalnego" paradygmatu badawczego
nie jest jednak takie proste. Oczywiście, istnieje szereg publikacji po-
święconych sztuce powstającej poza zachodnimi centrami artystycznymi,
w Europie Środkowej, Ameryce Południowej oraz w Azji, które z różnym
3 A. Breton, Position poiitięne da SKrréctiism, Paris: Denoël/ Gonthier 1972, s. 123,
cyt. za: F. Śmejkal, „From Lyrical Metaphors to Symbols of Fate: Czech Surrealism of the
1930s", (w:) J. Andêl, et al. (red.), CzecA Modernism, 7900-7945, Houston: The Museum of
Fine Arts/ Boston: Bulhnch Press 1989, s. 65.
4 S.C. Foster (red.), Crisis and tAe Arts. FAe History of Dada,, vol. IV: G. Janecek &
T. Omuka (red.), FAe Pastern Dada Orbit; Russia, Georgia, DAraine, Centrai Pnrope, and
Japan, New York: G. K. Hall and Co. 1998. Oczywiście, istnieją także inne studia wska-
zujące na Europę Wschodnią jako źródło ruchu dadaistycznego: T. Sandqvist, Dada Past.
FAe Romanians of Cabaret Voitaire, Cambridge MA, The MIT Press 2006.
3 E.W. Said, Orientaiizm, Poznań: Zysk 2005 (wydanie oryginalne 1978).