DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Jakubowska, Agata: Feminism i współczesna historia sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.29068#0112
108
AGATA JAKUBOWSKA
ny w obrębie samego feminizmu. Niezwykle istotna jest tu nie tyle jawna
polityczność, co poddawanie jej ciągłej analizie, a także - wbrew temu, co
zarzucają feminizmowi jego adwersarze - otwartość na dokonywanie
zmian w sposobie postrzegania zjawisk kulturowych i swojego w nich
miejsca. Nie pojawiła się ona od razu. Początki rozwoju perspektywy fe-
ministycznej to czas ostrego sporu między tzw. esencjalistyczną tendencją
i odrzucającą ją konstruktywistyczną. Między przekonaniem, że istnieje
jakaś kobieca natura i - odnosząc to do badań nad sztuką - znajduje ona
swój wyraz w dziełach sztuki tworzonych przez kobiety i twierdzeniem,
że nie ma kobiecości poza kulturowymi jej reprezentacjami i jedyne, co
kobietom pozostaje, to gra z nimi. Między Judy Chicago i Cindy Sher-
mann. Między Lucy Lippard i Mary Kelly. Ten spór wcale nie został roz-
strzygnięty. Natomiast z czasem pojawiła się zgoda na różnorodność
postaw i działań, ich akceptacja, a przede wszystkim przekonanie o ko-
nieczności zrozumienia kontekstów każdej pojedynczej wypowiedzi. Po-
ciągnęło to za sobą między innymi rosnącą niechęć wobec porządkowania
feministycznej teorii i praktyki według jakiś upraszczających kategorii,
czy to geograficznych, historycznych, czy metodologicznych wreszcie.
Każdą taką próbę poddaje się krytyce. Także krytyce wewnętrznej, której
wczesnym przejawem, dotyczącym omawianych tu przeze mnie kwestii,
może być stopniowe dystansowanie się wobec słów Virginii Woolf, po-
czątkowo towarzyszących feministkom: „Jako kobieta, dodam outsiderka,
nie posiadam ojczyzny. I nie chcę jej posiadać. Moją jedyną ojczyzną, jako
kobiety, jest cały świafW W 1984 roku Adrienne Rich niejako w kontrze
wobec tych słów Woolf sformułowała teorię mme/scouneTMa, a ko-
lejne badaczki zaczęły ją realizować^. Wyjaśniając, co przez to rozumie,
Rich mówiła: „Muszę zrozumieć, w jaki sposób miejsce na mapie jest
również miejscem w historii, w którym jako kobieta, Żydówka, lesbijka,
feministka jestem stwarzana i staram się tworzyć"!?.
Podsumowując ten fragment tekstu, chcę podkreślić, że tak jak w sa-
mym feminizmie, tak i w historii sztuki, w dużej mierze dzięki femini-
zmowi, mamy do czynienia z przejściem od budowania dyskursu oparte-
go na tym, co wspólne (ogólnokobiece czy ogólnoludzkie), do tworzenia
wspólnego obszaru dyskusji mimo tego, co różni. Można zaryzykować tu
odwołanie do tekstów fïlozofki Chantal Mouffe, stawiającej sobie za za-
danie opisanie sposobu, w jaki najlepiej budować dziś społeczeństwa de-
mokratyczne, po to, by spojrzeć na historię sztuki jako na przestrzeń
is V. Woolf, Trzy gwinee, (w:) eadem, Własny poAó/. Trzy gwinee, przeł. E. Krasińska,
Warszawa 2002, s. 282.
is A. Rich, Zapts^i w spranie poiiiy^i Mmte/scoH^eTMa, przeł. W. Chańska, „Przegląd
Filozoficzno-Literacki", nr 1 (3) 2003.
ii Ibidem, s. 33.
AGATA JAKUBOWSKA
ny w obrębie samego feminizmu. Niezwykle istotna jest tu nie tyle jawna
polityczność, co poddawanie jej ciągłej analizie, a także - wbrew temu, co
zarzucają feminizmowi jego adwersarze - otwartość na dokonywanie
zmian w sposobie postrzegania zjawisk kulturowych i swojego w nich
miejsca. Nie pojawiła się ona od razu. Początki rozwoju perspektywy fe-
ministycznej to czas ostrego sporu między tzw. esencjalistyczną tendencją
i odrzucającą ją konstruktywistyczną. Między przekonaniem, że istnieje
jakaś kobieca natura i - odnosząc to do badań nad sztuką - znajduje ona
swój wyraz w dziełach sztuki tworzonych przez kobiety i twierdzeniem,
że nie ma kobiecości poza kulturowymi jej reprezentacjami i jedyne, co
kobietom pozostaje, to gra z nimi. Między Judy Chicago i Cindy Sher-
mann. Między Lucy Lippard i Mary Kelly. Ten spór wcale nie został roz-
strzygnięty. Natomiast z czasem pojawiła się zgoda na różnorodność
postaw i działań, ich akceptacja, a przede wszystkim przekonanie o ko-
nieczności zrozumienia kontekstów każdej pojedynczej wypowiedzi. Po-
ciągnęło to za sobą między innymi rosnącą niechęć wobec porządkowania
feministycznej teorii i praktyki według jakiś upraszczających kategorii,
czy to geograficznych, historycznych, czy metodologicznych wreszcie.
Każdą taką próbę poddaje się krytyce. Także krytyce wewnętrznej, której
wczesnym przejawem, dotyczącym omawianych tu przeze mnie kwestii,
może być stopniowe dystansowanie się wobec słów Virginii Woolf, po-
czątkowo towarzyszących feministkom: „Jako kobieta, dodam outsiderka,
nie posiadam ojczyzny. I nie chcę jej posiadać. Moją jedyną ojczyzną, jako
kobiety, jest cały świafW W 1984 roku Adrienne Rich niejako w kontrze
wobec tych słów Woolf sformułowała teorię mme/scouneTMa, a ko-
lejne badaczki zaczęły ją realizować^. Wyjaśniając, co przez to rozumie,
Rich mówiła: „Muszę zrozumieć, w jaki sposób miejsce na mapie jest
również miejscem w historii, w którym jako kobieta, Żydówka, lesbijka,
feministka jestem stwarzana i staram się tworzyć"!?.
Podsumowując ten fragment tekstu, chcę podkreślić, że tak jak w sa-
mym feminizmie, tak i w historii sztuki, w dużej mierze dzięki femini-
zmowi, mamy do czynienia z przejściem od budowania dyskursu oparte-
go na tym, co wspólne (ogólnokobiece czy ogólnoludzkie), do tworzenia
wspólnego obszaru dyskusji mimo tego, co różni. Można zaryzykować tu
odwołanie do tekstów fïlozofki Chantal Mouffe, stawiającej sobie za za-
danie opisanie sposobu, w jaki najlepiej budować dziś społeczeństwa de-
mokratyczne, po to, by spojrzeć na historię sztuki jako na przestrzeń
is V. Woolf, Trzy gwinee, (w:) eadem, Własny poAó/. Trzy gwinee, przeł. E. Krasińska,
Warszawa 2002, s. 282.
is A. Rich, Zapts^i w spranie poiiiy^i Mmte/scoH^eTMa, przeł. W. Chańska, „Przegląd
Filozoficzno-Literacki", nr 1 (3) 2003.
ii Ibidem, s. 33.