Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (21.2010)

ZMAGANIA WIDZA ZE SZTUKĄ WSPÓŁCZESNĄ

205

który mnoży protokoły i wytyczne godne eksperymentów psychologii
zwierzęcej, jak to miało miejsce na początku ubiegłego wieku. Carsten
Hóller konstruuje „psycholaboratorium", a widz Angeli Bulloch „dostar-
cza impulsów fizycznych, które podążają za schematem «bodziec/reak-
cja»"; inni z kolei mówią o „wyrachowanym oddaniu widza do użytku"W
Oto nowoczesność, która jest potomkiem psa Pawłowa; jedyny postęp po-
lega na tym, że manipuluje się już nie szczurami, ale ludźmi, których
artysta Alain Declercq nazywa „swoimi królikami doświadczalnymi"^.
Już samo traktowanie kogoś w sposób przedmiotowy jest wyznacznikiem
perwersji, ale SW idzie dalej. W tych mini ścieżkach zdrowia organizo-
wanych przez niektórych artystów (z opisem technicznym małpującym
naukowy rygor), „dzieło sztuki" staje się doświadczeniem testującym, do
czego królik jest zdolny. Zamiast jednak położyć szczególny nacisk na
naukę, jak to ma miejsce w przypadku doświadczeń na zwierzętach, tu
chodzi o zmierzenie granic psychologicznych zwiedzającego: na ile zaak-
ceptuje utratę punktów odniesienia, oduczania się swojego systemu war-
tości; a to wszystko pod maską egzaltowanej propozycji: zakwestionowa-
nia samego siebie. Oto dlaczego „instalacje" tak szybko rozmnażają się
wSW.

USUWAĆ ODRUCH WARUNKOWY
Ta tresura na opak nazywa się „usuwaniem odruchu warunkowego
u widza". SW domaga się bowiem, żeby widz zerwał z własnymi podsta-
wami: każda zasada, każde przyzwyczajenie, każda wartość uchodzi za
„przesąd", od którego zostanie on uwolniony. Znane jest powiedzenie
pewnej wybitnej socjolożki: „Sztuka współczesna adresowana jest do
dziewic lub do konwertytów". Kwalifikowanie jako „przesąd", jako „od-
ruch" każdej myśli niekorzystnej dla rzeczników SW, jest jedną z ich
ulubionych sztuczek. W ten sposób konstytutywne elementy tożsamości
są (dys)kwalifikowane jako „odruchy tożsamościowe", z których należy
oczyścić widza. Na cel wzięte są przede wszystkim te składniki cywiliza-
cji judeochrześcijańskiej, które pozwalają uspołeczniać człowieka: stają
się śmieciami przeszłości, kajdanami, które szkodzą spontaniczności jed-
nostki. Słowo „spontaniczność", pełne świeżości i autentyczności, ukrywa
zręcznie rozpasanie popędów. Mówiąc krótko, chodzi o skłonienie czło-
wieka, którego już wcześniej przekonano, że pochodzi od małpy, by wró-

n H.OMJ, Taschen 2002, s. 76, 176, 204.
12 Hardcore, Palais de Tokyo, Edition Cercie dArt, s. 76.