DECYDUJĄCA DEKADA (1881-1890): OKRES MONACHIJSKI JANA BOŁOZA ANTONIEWICZA

113

krytyka tekstu. A w bardziej rozszerzonej: wypracowana na gruncie filo-
logii klasycznej i staroniemieckiej krytyka tekstu przeniesiona na grunt
badań literatury nowożytnej28. Zasługą Bernaysa, która przyniosła mu
sławę i uznawana była do końca przez wszystkich, nawet przez jego póź-
niejszych adwersarzy, było to, że jako pierwszy zastosował tę metodę,
konstytutywną dla naukowości najpierw filologii klasycznej, a następnie
również filologii „starszej”29, do badań nad literaturą „nowszą”, zapew-
niając jej tym samym status naukowości, analogiczny do tego, jakim cie-
szyły się dotąd jej dwie „starsze siostry”. Tym przełomowym dziełem był
niepozornie wyglądający tom, który ukazał się w 1866 roku pod tytułem
Über Kritik und Geschichte des Goetheschen Textes30.
Bernays wziął na warsztat kolejne wydania kilku wczesnych dzieł
Goethego, które ukazywały się jeszcze za życia poety i - na drodze szcze-
gółowej analizy porównawczej odniesionej do rękopisów - obalił funkcjo-
nujący dotąd aksjomat tzw. „ostatniej ręki”, zgodnie z którym ostatnie
wydanie danego dzieła traktowane było jako jego właściwa wersja, mają-
ca stempel autentyczności artytsty. Bernays wykazał, że odwrotnie - to
pierwsze wydania są najbardziej zbliżone do autografów, podczas gdy
wydania następne zawierają wiele zniekształceń, zawinionych przez edy-
torów i nie skorygowanych przez Goethego. Tak rozumiana „krytyka

28 Nie wchodząc w niuanse, tłumaczyłem dotąd niemiecki podział na „ältere” i „neuere
Literatur” {vide wykłady Bratranka) jako „starszą” i „nowszą literaturę”. Pokrywa się on
mniej więcej z rozróżnieniem na literaturę średniowieczną (poszerzoną jednak o najstarsze
zabytki języków nieklasycznych, aż do pisma runicznego włącznie) i nowożytną (włącznie
z XIX wiekiem). W kontekście niemieckiej germanistyki istotne jest pochodne od powyż-
szego rozróżnienie na „filologię staroniemiecką” i „nowoniemiecką” („Altdeusche” i „Neu-
deutsche Philologie”) lub „starszą” i „nowszą historię literatury” („ältere” i „neuere Litera-
turgeschichte”). Nomenklatura XIX-wiecznych uniwersyteckich katedr germanistycznych,
zwłaszcza w pierwszym okresie, była dość swobodna i nie do końca odpowiadała rzeczywi-
stej specjalizacji uczonego. By nie szukać daleko: Bernays powołany został do Monachium
na nadzwyczajną (1873), a następnie zwyczajną (1874) profesurę ujętą ogólnie jako: „für
neuere Sprachen und Literaturen”. Tymczasem uznaje się, i słusznie, że: „Pierwszym pro-
fesorem dyscypliny [Fachprofessor] z katedrą nowszej niemieckiej historii literatury
w Niemczech - jakkolwiek definicja katedry brzmiała jeszcze ‘Professor für nuere Litera-
tur’ - został Michael Bernays” (R.A. Müller, Aspekte zur Geschichte der deutschen Philolo-
gie, op. cit., s. 226).
29 Tutaj postacią kluczową był niewątpliwie Karl Lachmann, łączący obie te specjal-
ności (spośród wielu edycji jego autorstwa dwa przykłady: Catull, Berlin 1829; Der Nibe-
lunge Noth und die Klage, Berlin 1826), a nawet wychodzący poza nie w kierunku „now-
szej” filologii (Kritische Ausgabe von Lessings sämtlichen Werken, Leipzig 1838-40). Na
temat Lachmanna zob. np.: R. Kolk, Berlin oder Leipzig?..., op. cit.; U. Meves, Karl Lach-
mann (1793-1851), (w:) Ch. König/H.-H. Müller/W. Röcke (Hg.), Wissenschaftsgeschich-
te..., op. cit., s. 20-32; K. Weimar, Geschichte der deutschen Literaturwissenschaft, op. cit.
30 M. Bernays, Über Kritik und Geschichte des Goetheschen Textes, Berlin 1866.