296

JÄN BAKOŚ

lenie państwowo-politycznej struktury regionu i rezultat dynastycznych
strategii164.
Pojęcie Europy Środkowej czy też Środkowo-Wschodniej jako odręb-
nej historyczno-artystycznej jednostki stopniowo krystalizowało się w la-
tach sześćdziesiątych165. Jego głównym metodologicznym orędownikiem
był Lajos Vayer, który już w 1969 r. przedstawiał argumenty za regional-
164 J. Białostocki, The Art of the Renaissance in Eastern Europe. Hungary, Bohemia,
Poland, Ithaca 1976. Na temat inicjatywy Białostockiego dotyczącej koncepcji dynastycz-
nej historii sztuki zob. S. Michalski, Jan Białostocki a ewolucja historii sztuki po roku
1945, (w:) M. Poprzęcka (red.), Ars longa. Prace dedykowane pamięci profesora Jana Bia-
łostockiego, Warszawa 1999, s. 53-68. Na temat łączenia przez Białostockiego idei narodo-
wych i dynastycznych, uznawanych za wyraz krytyki wymierzonej w stronę sowieckiej
hegemonii zob. I. Ciulisovâ, Notes on the History of Renaissance Scholarship in Central
Europe: Białostocki, Schlosser and Panofsky, (w:) Renaissance? Perception of Continuity
and Discontinuity in Europe, c. 1300-c. 1550, red. A. Lee, P. Porte, N. Schnitker, Leiden-
Boston 2010, s. 349-357.
165 Według Borna, Janatkovâ i Labudy (Vorwort der Herausgeber Kunsthistoriogj'a-
phien in Ostmitteleuropa und der nationale Diskurs (zob. przyp. 4), s. 15-19), następujące
wydarzenia stanowiły główne kroki w procesie krystalizacji idei Srodkowo(-Wschodni ej)
Europy jako organizmu artystycznego: „Colloque Les problèmes du gothique et de la re-
naissance et l’art de l’Europe Centrale” w Budapeszcie, 1965 (publikacja w Acta Historiae
Artium, 13, 1967; XXII, XXV i XXVIII). Światowe Kongresy Historii Sztuki w Budapeszcie
(1969), Wiedniu (1983) i Berlinie (1992) oraz last but not least tzw. Seminaria Niedzickie
(zob. Obrady I-VII. Kraków 1981-1992). Chodziło o „odrębność sztuki na ziemiach Europy
Środkowej”, a celem było „syntetyczne podejście do zjawisk artystycznych w Polsce, Cze-
chach, na Słowacji i Węgrzech”. Zob. L. Kalinowski, Przemówienie na otwarciu obrad
I Seminarium Niedzickiego, (w:) Seminaria Niedzickie I, Kraków 1981, s. 10-11 [drugi cy-
tat z anglojęzycznego streszczenia - F.L.]. Zob. też A. Karłowska-Kamzowa, Malarstwo
gotyckie Europy Środkowo-Wschodniej. Zagadnienia odrębności regionu, Warszawa-Po-
znań 1982. Według Karłowskiej-Kamzowej, w skład Europy Środkowo-Wschodniej wcho-
dzą „ziemie królestw węgierskiego i czeskiego wraz z Łużycami, księstw austriackich, mo-
narchii ostatnich Piastów, później Jagiellonów oraz tereny Państwa Krzyżackiego”, ibidem,
s. 5, 106.
Pojęcie Europy Środkowo-Wschodniej zostało zastosowane w kontekście romańskiej
architektury już przez Aneżkę Merhautovą oraz Andrzeja Tomaszewskiego. Por. A. Mer-
hautovâ, Romanische Kunst in Polen, Tschechoslowakei, Ungarn, Rumänien, Jugoslawien,
Prag 1974; A. Tomaszewski, Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Pol-
ski, Czech i Węgier, Wrocław 1974. W 1975 miała miejsce konferencja poświęcona sztuce
gotyckiej w Europie Środkowo-Wschodniej na uniwersytecie w Poznaniu. Uważano, że
w skład Europy Środkowo-Wschodniej wchodzą nie tylko Czechy, Węgry i Polska, ale też
Saksonia, Turyngia i Austria. Zob. Gotyckie malarstwo ścienne w Europie Srodkowo-
-Wschodniej, red. A. Karłowska-Kamzowa, Poznań 1977. Na ten temat zob. Bakoś 1993
(zob. przyp. 35), s. 55, 60. Na temat pojęcia Europy Środkowo-Wschodniej („Ostmittel-
europa”) jako „regionu historyczno-artystycznego”, zob. też M. Dmitrieva-Einhorn, Gibt es
eine Kunstlandschaft Ostmitteleuropa? Forschungsprobleme der Kunstgeographie, (w:) Die
Kunsthistoriographien in Ostmitteleuropa und der nationale Diskurs (zob. przyp. 4),
s. 121-137.