DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Merski, Filip: Tremor Rei Vise. Widz implikowany w pismach Roberta Grosseteste'a i XIII-wiecznej architekturze angielskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.42379#0032
30
FILIP MERSKI
zumu21. Jaką zatem metodę badawczą proponował Robert Grosseteste
zamiast klasycznie scholastycznej triady videtur quod - sed contra -
respondeo dicendum? Odpowiedź daje nam list, który zaadresował do
swojego ucznia Adama Rufusa, w którym udzielił odpowiedzi na kontro-
wersyjne scholastyczne Quaestio: Quod Deus sit forma omnium?, a więc
Czy Bóg jest (pierwszą) formą wszechrzeczy ? Problem stanowił fakt, iż od-
powiedź przecząca, wygodna ówczesnej doktrynie teologicznej, prowadzi-
ła do zanegowania niektórych tez ważnego autorytetu - św. Augustyna,
a twierdząca implikowała panteistyczną herezję, którą zwerbalizował
Dawid z Dinant, za co został w Paryżu publicznie potępiony w 1210 roku.
Nie zważając na ten doniosły fakt, Robert Grosseteste udziela w swym
liście datowanym na lata 1225-29 odpowiedzi twierdzącej; Bóg jest więc
dlań istotą wszechrzeczy. Jednak taka konstatacja nie doprowadza go
do panteizmu, ponieważ nie organizuje on swego materiału na sposób
scholastyczny (dodalibyśmy: kontynentalny, francuski). Nie znajdziemy
tu żadnych twierdzeń pro i contra, żadnej wzmianki o sprawie Dawida
z Dinant, lecz sześć stron cytatów ze św. Augustyna, który, zdaniem
Grosseteste’a, jest jedynym autorytetem w tej dziedzinie. Najbardziej
znamienną jest jednak zaskakująca coda tego tekstu, w której autor
miast stwierdzić: respondeo dicendum..., pisze: respondeo me sentire hoc
verum esse.
A zatem ostatecznie wniosek jest nie tyle wynikiem analizy twardych
faktów, lecz prezentacją przeczucia autora22. Kolejnym przykładem wy-
zwolenia się Roberta Grosseteste’a z okowów francuskiej scholastyki jest
leksykalna strona jego dzieł. Nader często pojawia się tam określenie
considera, które jest zachętą do samodzielnego myślenia23. Nadto istotne
jest dlań imaginato, wyrażające się w formie słynnych obiter dicta, zapi-
sywanych na skrawkach papieru, które biskup Lincoln chował następnie
w swych księgach. Te pospiesznie zanotowane myśli, wypowiedziane przy
okazji, szybko nabrały wartości, stając się niemal tak cennymi jak same
dzieła Roberta Grosseteste’a, i były nawet fałszowane. Niektórzy teolo-
gowie powoływali się na nie jak na autorytatywne wypowiedzi biskupa
już nieco ponad pół wieku później. Tak uczynił około 1317 roku Henry of
Harclay, kanclerz uniwersytetu w Oxfordzie, któremu jednak zaprzeczył
franciszkanin William of Alnwick, podnosząc, że skrawki te nie mają
21 Adelard z Bath, Quaestiones Naturales, ed. M. Müller, „Beiträge zur Geschichte der
Philosophie des Mittelalters” 31 (2), Münster 1934, s. 11.
22 R.W. Southern, op. cit., s. 34.
23 R.W. Southern podaje liczne przykłady takich Questio, pozostawionych jednak do
rozwagi, aniżeli do dialektycznej analizy, a więc: Rozważ, że nie widzi Boga ten, kto nie
odszedł jeszcze całkiem z tego świata, lub Rozważ konieczność znajomości Greki dla zrozu-
mienia Pisma Świętego. Por. R.W. Southern, op. cit., s. 39.
FILIP MERSKI
zumu21. Jaką zatem metodę badawczą proponował Robert Grosseteste
zamiast klasycznie scholastycznej triady videtur quod - sed contra -
respondeo dicendum? Odpowiedź daje nam list, który zaadresował do
swojego ucznia Adama Rufusa, w którym udzielił odpowiedzi na kontro-
wersyjne scholastyczne Quaestio: Quod Deus sit forma omnium?, a więc
Czy Bóg jest (pierwszą) formą wszechrzeczy ? Problem stanowił fakt, iż od-
powiedź przecząca, wygodna ówczesnej doktrynie teologicznej, prowadzi-
ła do zanegowania niektórych tez ważnego autorytetu - św. Augustyna,
a twierdząca implikowała panteistyczną herezję, którą zwerbalizował
Dawid z Dinant, za co został w Paryżu publicznie potępiony w 1210 roku.
Nie zważając na ten doniosły fakt, Robert Grosseteste udziela w swym
liście datowanym na lata 1225-29 odpowiedzi twierdzącej; Bóg jest więc
dlań istotą wszechrzeczy. Jednak taka konstatacja nie doprowadza go
do panteizmu, ponieważ nie organizuje on swego materiału na sposób
scholastyczny (dodalibyśmy: kontynentalny, francuski). Nie znajdziemy
tu żadnych twierdzeń pro i contra, żadnej wzmianki o sprawie Dawida
z Dinant, lecz sześć stron cytatów ze św. Augustyna, który, zdaniem
Grosseteste’a, jest jedynym autorytetem w tej dziedzinie. Najbardziej
znamienną jest jednak zaskakująca coda tego tekstu, w której autor
miast stwierdzić: respondeo dicendum..., pisze: respondeo me sentire hoc
verum esse.
A zatem ostatecznie wniosek jest nie tyle wynikiem analizy twardych
faktów, lecz prezentacją przeczucia autora22. Kolejnym przykładem wy-
zwolenia się Roberta Grosseteste’a z okowów francuskiej scholastyki jest
leksykalna strona jego dzieł. Nader często pojawia się tam określenie
considera, które jest zachętą do samodzielnego myślenia23. Nadto istotne
jest dlań imaginato, wyrażające się w formie słynnych obiter dicta, zapi-
sywanych na skrawkach papieru, które biskup Lincoln chował następnie
w swych księgach. Te pospiesznie zanotowane myśli, wypowiedziane przy
okazji, szybko nabrały wartości, stając się niemal tak cennymi jak same
dzieła Roberta Grosseteste’a, i były nawet fałszowane. Niektórzy teolo-
gowie powoływali się na nie jak na autorytatywne wypowiedzi biskupa
już nieco ponad pół wieku później. Tak uczynił około 1317 roku Henry of
Harclay, kanclerz uniwersytetu w Oxfordzie, któremu jednak zaprzeczył
franciszkanin William of Alnwick, podnosząc, że skrawki te nie mają
21 Adelard z Bath, Quaestiones Naturales, ed. M. Müller, „Beiträge zur Geschichte der
Philosophie des Mittelalters” 31 (2), Münster 1934, s. 11.
22 R.W. Southern, op. cit., s. 34.
23 R.W. Southern podaje liczne przykłady takich Questio, pozostawionych jednak do
rozwagi, aniżeli do dialektycznej analizy, a więc: Rozważ, że nie widzi Boga ten, kto nie
odszedł jeszcze całkiem z tego świata, lub Rozważ konieczność znajomości Greki dla zrozu-
mienia Pisma Świętego. Por. R.W. Southern, op. cit., s. 39.