Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (27.2016)

Maria Jankowska-Andrzejewska

MALARSTWO MATERII W POLSCE -
NA MARGINESACH ODWILŻOWEJ „NOWOCZESNOŚCI”1

„Proszę Państwa, odkryto nowe ziemie. Powstały obrazy, na których
nic nie ma oprócz materii”2 - w ten sposób Tadeusz Kantor, w odczycie
wygłoszonym w Galerii Krzysztofory w 1958 roku, relacjonować miał ak-
tualne poszukiwania artystów francuskich, z którymi zetknął się w Pary-
żu. Wydaje się, że słowa te oddają też kierunek działań polskich twórców,
którzy w II połowie lat 50. XX wieku szeroko podjęli eksperyment z two-
rzywem. Nurt malarstwa materii - określany jako przyjmujący postać
„lawinowo narastającego zjawiska”3, mającego zawładnąć polską sztuką
zarówno młodego, jak i starszego pokolenia4 - stanowił bowiem istotną
część ówczesnej twórczości.
Obok działań związanych ze wzbogacaniem tradycyjnej materii ma-
larskiej, na szczególną uwagę zasługują poszukiwania polegające na cał-
kowitym zredukowaniu użycia farby i zastąpieniu jej nietradycyjnymi
tworzywami. Najwcześniejszymi przykładami takich praktyk są m.in.:
prace Jadwigi Maziarskiej z lat 1956-1958 tworzone przy użyciu wosku;
powstające od 1957 roku Kompozycje fakturowe Bronisława Kierzkow-
skiego łączące użycie gipsu i fragmentów blach; pochodzące z roku 1958
Kompozycje Zdzisława Beksińskiego wykorzystujące różnorodnie opraco-
waną masę plastyczną oraz pierwsze z Formur Jana Ziemskiego.
Malarstwo materii w historii powojennej sztuki polskiej uznane zo-
stało jedynie za krótki etap w jej rozwoju5, którego szczytowy moment
1 Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych
na podstawie decyzji numer DEC-2013/09/N/HS3/02190.
2 Ze wspomnień J. Tarabuły za: M. Tarabuła (red.), Malarstwo materii 1958-1963.
Grupa Nowohucka (kat. wyst.), Galeria Zderzak, Kraków 2000, s. 174.
3 B. Kowalska, Jadwiga Maziarska (kat. wyst.), Galeria Krzysztofory (XI-XII 1984),
Kraków 1984.
4 B. Kowalska, Przemijanie piękna, piękno przemijania, „Dekada Literacka”, nr 1/2,
Kraków 2006, s. 107.
5 B. Kowalska określa wręcz nurt mianem „pouczającej palcówki”, por. B. Kowalska,
Polska awangarda malarska. Szanse i mity. 1945-1970, Warszawa 1988, s. 145.