DOI Artikel:
Sumorok, Aleksandra: Socrealizm od środka: Design, Sztuka wnętrza i modernizacja
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.73044#0189
Aleksandra Sumorok
SOCREALIZM OD ŚRODKA.
DESIGN, SZTUKA WNĘTRZA I MODERNIZACJA1
Zrealizowane w Polsce w pierwszej połowie lat 50. XX wieku przestrze-
nie wewnętrzne umykają jednoznacznym klasyfikacjom zarówno w warstwie
formalnej, jak i ideowej. Trudno mówić o jednej, jednorodnej estetyce, z uwa-
gi na rozległy wachlarz rozwiązań plastycznych. Mamy bowiem do czynie-
nia z wnętrzami, w których czytelne stały się różne strategie socrealizacyjne,
nieredukowalne do jednego wzorca. Szereg czynników, m.in. ideologicznych,
pragmatycznych, personalnych odpowiadał za powstanie mnogości socreali-
zmów, negocjujących, modyfikujących i dywersyfikujących zasady doktryny.
Zakorzenienie zaś bieżącej twórczości w okresie międzywojennym skutko-
wało przenoszeniem i adaptacją wcześniejszych wzorców formalnych, do-
stosowywanych do wymogów nowej ideologii. Przegląd polsldch realizacji
uprawnia nawet do zadania pytań o istnienie wnętrza socrealistycznego. Czy
wyznacznikiem jego „socrealistyczności" staje się data realizacji? Czy de-
cyduje o tym funkcja społeczno-polityczna, czy też może detal - kolumna,
marmur, strop kasetonowy i ceramiczny żyrandol? Detal rozumiany jako pe-
ryfraza, gest polityczny, manipulujący znaczeniem, przyczyniający się do wul-
garyzacji formy modernistycznej? Proponuję jednak, aby spojrzeć na wnętrze
tego czasu nie w kategoriach stylu (trudnych, złożonych, hybrydycznych), ale
w szerszym ujęciu jako na polityczno-społeczno-kulturowy fenomen2. Wnę-
1 Temat wnętrz polskich lat 1949-1956 podjęłam w szerszym kontekście w ramach
grantu NCN: Socrealizm od środka. Architektura wnętrz reprezentacyjnych w Polsce,
1949^1956, NCN, Sonata 2, nr 173986.
2 W przypadku wnętrza polskiego pierwszej połowy lat 50., które nie doczekało się
jeszcze monograficznego opracowania, wybrzmiewać będzie szereg problemów związa-
nych z hybrydycznością wnętrzarskiego socrealizmu, kwestią jego podmiotowości czy
wieloaspektowej negocjowalności, co wymaga szerszego, odrębnego omówienia. Na po-
trzeby tego artykułu koncentruję się na zarysowaniu kontekstu problemowego, bardziej
niż na konkretnych realizacjach, na wpisaniu wnętrza w praktykę modernizacyjną i uka-
zania go jako narzędzia zmiany społecznej.
Artium Quaestiones 32, 2021: 187-227 © The Author®, Adam Mickiewicz University Press, 2021.
Open Access article, distributed under the terms of the CC licence (BY-NC-ND, https://creativecommons.0rg/licenses/by-nc-nd/4.0/).
SOCREALIZM OD ŚRODKA.
DESIGN, SZTUKA WNĘTRZA I MODERNIZACJA1
Zrealizowane w Polsce w pierwszej połowie lat 50. XX wieku przestrze-
nie wewnętrzne umykają jednoznacznym klasyfikacjom zarówno w warstwie
formalnej, jak i ideowej. Trudno mówić o jednej, jednorodnej estetyce, z uwa-
gi na rozległy wachlarz rozwiązań plastycznych. Mamy bowiem do czynie-
nia z wnętrzami, w których czytelne stały się różne strategie socrealizacyjne,
nieredukowalne do jednego wzorca. Szereg czynników, m.in. ideologicznych,
pragmatycznych, personalnych odpowiadał za powstanie mnogości socreali-
zmów, negocjujących, modyfikujących i dywersyfikujących zasady doktryny.
Zakorzenienie zaś bieżącej twórczości w okresie międzywojennym skutko-
wało przenoszeniem i adaptacją wcześniejszych wzorców formalnych, do-
stosowywanych do wymogów nowej ideologii. Przegląd polsldch realizacji
uprawnia nawet do zadania pytań o istnienie wnętrza socrealistycznego. Czy
wyznacznikiem jego „socrealistyczności" staje się data realizacji? Czy de-
cyduje o tym funkcja społeczno-polityczna, czy też może detal - kolumna,
marmur, strop kasetonowy i ceramiczny żyrandol? Detal rozumiany jako pe-
ryfraza, gest polityczny, manipulujący znaczeniem, przyczyniający się do wul-
garyzacji formy modernistycznej? Proponuję jednak, aby spojrzeć na wnętrze
tego czasu nie w kategoriach stylu (trudnych, złożonych, hybrydycznych), ale
w szerszym ujęciu jako na polityczno-społeczno-kulturowy fenomen2. Wnę-
1 Temat wnętrz polskich lat 1949-1956 podjęłam w szerszym kontekście w ramach
grantu NCN: Socrealizm od środka. Architektura wnętrz reprezentacyjnych w Polsce,
1949^1956, NCN, Sonata 2, nr 173986.
2 W przypadku wnętrza polskiego pierwszej połowy lat 50., które nie doczekało się
jeszcze monograficznego opracowania, wybrzmiewać będzie szereg problemów związa-
nych z hybrydycznością wnętrzarskiego socrealizmu, kwestią jego podmiotowości czy
wieloaspektowej negocjowalności, co wymaga szerszego, odrębnego omówienia. Na po-
trzeby tego artykułu koncentruję się na zarysowaniu kontekstu problemowego, bardziej
niż na konkretnych realizacjach, na wpisaniu wnętrza w praktykę modernizacyjną i uka-
zania go jako narzędzia zmiany społecznej.
Artium Quaestiones 32, 2021: 187-227 © The Author®, Adam Mickiewicz University Press, 2021.
Open Access article, distributed under the terms of the CC licence (BY-NC-ND, https://creativecommons.0rg/licenses/by-nc-nd/4.0/).