DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.25715#0124
Elżbieta Grabska
Zmierzch i świt
modernizmu
albo światła i cienie
pewnei przyjaźni
Przed wielu laty przeczytałam w piśmie „La Phalan-
ge" tajemnicze wówczas dla mnie zdania Apollinai-
re'a o nieznanym autorze, Mécislasie Golbergu. Tropi-
łam wówczas w efemerycznych pismach pierwsze kroki
młodego poety w dziedzinie krytyki, jego artykuł
o Matissie. Rzeczywisty sens tego krótkiego tekstu do-
piero dziś potrafię odczytać i to właśnie w pobliżu
pisarza, którego książkę Apolliniare recenzował w „La
Phalange". Wśród paru wyróżnionych tam przezeń ksią-
żek znalazła się La Morale des Lignes Golberga. „By-
łem jednym z przyjaciół Mécislasa Golberga — pisał
Apollinaire na zakończenie artykułu, który stał się jed-
noczenie rodzajem nekrologu — i nie chciałbym być
ostatnim wśród oddających ten hołd bolesny, wraz ze
smutnym pożegnaniem, człowiekowi, któremu zawdzię-
czamy jedną z najwznioślejszych i najbardziej poru-
szających książek naszych czasów."1 Pod wrażeniem
tej opinii Apollinaire'a odnalazłam szereg prac tego
autora o polskim imieniu i odtąd przy różnych okazjach2
ponawiałam pytanie: na czym polegała charyzma jego
osobowości? Kim był ten ten „trup wędrowny" wedle
słów André Salmona, który po półwieczu zarysował
jego sylwetkę w swoich Souvenirs sans fin. Do proble-
mu Golberga, autora zapomnianego w Polsce, skąd
1 G. Apollinaire, Oeuvres en prose complètes, Paris
1991, t. 2, s. 1118. Mieczysław Goldberg, póź-
niej jako pisarz: Mécislas Golberg, (1872-1907)
pochodził z Płocka z nastawionej patriotycznie rodzi-
ny żydowskiej. Po studiach w Genewie osiadł od
1892 w Paryżu, z paroletnią przerwą, gdy przebywał
w Belgii i Anglii, w wyniku banicji za wystąpienia pu-
bliczne m.in. w obronie Dreyfusa. Współpracownik
wielu czasopism, we Francji, Belgii i Polsce, był
w młodości twórcą pism propagujących swoistą spo-
łeczno-esfetyczną ideę włóczęgowstwa (trimardeur),
kojarzoną z anarchizmem. Przyjaźnił się z rodziną
Heryka Gierszyńskiego w Ouarville, za którego na-
mową ogłosił raport o sytuacji finansowej Muzeum
w Rapperswilu w socjalistycznym „Naprzodzie") 1905),
współpracował z wydawaną przez A. Potockiego
w Paryżu „Sztuką", jednak główną platformą dla jego
wielokierunkowej wypowiedzi były stworzone dla nie-
go przez grono francuskich przyjaciół „Cahiers de
Mécislas Golberg". Wychodziły one nieregularnie
w latach 1899-1908 ( 16 numerów) reprezentując myśl
postsymbolislyczną, bliską niekiedy poglądom Abbaye
de Creteil. Obok wydanych oddzielnie poematów
prozą (Promethée repentant, Lazare ressudté) i filozoficz-
nego soliloquium Lettres à Alexis ( 1904) ogłaszał roz-
prawy stricte socjologiczne i filozoficzne. W archiwach
Jacquesa Douceta znajdują się rękopisy niewydanych
prac, m.in. pisane jeszcze w Genewie sprawozdanie
ze słynnego procesuJ.l. Kraszewskiego, omówione przez
piszącą te rozważania w zbiorowej publikacji Passant
de la pensée (1994). Zob. przyp. 3.
2 Po raz pieiwszy w Mécislas Golberg dans l'entourage
d'Apollinaire, „La Revue des lettres modernes - Guillau-
me Apollinaire. Colloque de Varsovie", Paris 1969,
nr 217-218, po raz drugi, cytując fragment z La Mora-
le des Lignes w Moderniści o sztuce, Warszawa 1974.
Zmierzch i świt
modernizmu
albo światła i cienie
pewnei przyjaźni
Przed wielu laty przeczytałam w piśmie „La Phalan-
ge" tajemnicze wówczas dla mnie zdania Apollinai-
re'a o nieznanym autorze, Mécislasie Golbergu. Tropi-
łam wówczas w efemerycznych pismach pierwsze kroki
młodego poety w dziedzinie krytyki, jego artykuł
o Matissie. Rzeczywisty sens tego krótkiego tekstu do-
piero dziś potrafię odczytać i to właśnie w pobliżu
pisarza, którego książkę Apolliniare recenzował w „La
Phalange". Wśród paru wyróżnionych tam przezeń ksią-
żek znalazła się La Morale des Lignes Golberga. „By-
łem jednym z przyjaciół Mécislasa Golberga — pisał
Apollinaire na zakończenie artykułu, który stał się jed-
noczenie rodzajem nekrologu — i nie chciałbym być
ostatnim wśród oddających ten hołd bolesny, wraz ze
smutnym pożegnaniem, człowiekowi, któremu zawdzię-
czamy jedną z najwznioślejszych i najbardziej poru-
szających książek naszych czasów."1 Pod wrażeniem
tej opinii Apollinaire'a odnalazłam szereg prac tego
autora o polskim imieniu i odtąd przy różnych okazjach2
ponawiałam pytanie: na czym polegała charyzma jego
osobowości? Kim był ten ten „trup wędrowny" wedle
słów André Salmona, który po półwieczu zarysował
jego sylwetkę w swoich Souvenirs sans fin. Do proble-
mu Golberga, autora zapomnianego w Polsce, skąd
1 G. Apollinaire, Oeuvres en prose complètes, Paris
1991, t. 2, s. 1118. Mieczysław Goldberg, póź-
niej jako pisarz: Mécislas Golberg, (1872-1907)
pochodził z Płocka z nastawionej patriotycznie rodzi-
ny żydowskiej. Po studiach w Genewie osiadł od
1892 w Paryżu, z paroletnią przerwą, gdy przebywał
w Belgii i Anglii, w wyniku banicji za wystąpienia pu-
bliczne m.in. w obronie Dreyfusa. Współpracownik
wielu czasopism, we Francji, Belgii i Polsce, był
w młodości twórcą pism propagujących swoistą spo-
łeczno-esfetyczną ideę włóczęgowstwa (trimardeur),
kojarzoną z anarchizmem. Przyjaźnił się z rodziną
Heryka Gierszyńskiego w Ouarville, za którego na-
mową ogłosił raport o sytuacji finansowej Muzeum
w Rapperswilu w socjalistycznym „Naprzodzie") 1905),
współpracował z wydawaną przez A. Potockiego
w Paryżu „Sztuką", jednak główną platformą dla jego
wielokierunkowej wypowiedzi były stworzone dla nie-
go przez grono francuskich przyjaciół „Cahiers de
Mécislas Golberg". Wychodziły one nieregularnie
w latach 1899-1908 ( 16 numerów) reprezentując myśl
postsymbolislyczną, bliską niekiedy poglądom Abbaye
de Creteil. Obok wydanych oddzielnie poematów
prozą (Promethée repentant, Lazare ressudté) i filozoficz-
nego soliloquium Lettres à Alexis ( 1904) ogłaszał roz-
prawy stricte socjologiczne i filozoficzne. W archiwach
Jacquesa Douceta znajdują się rękopisy niewydanych
prac, m.in. pisane jeszcze w Genewie sprawozdanie
ze słynnego procesuJ.l. Kraszewskiego, omówione przez
piszącą te rozważania w zbiorowej publikacji Passant
de la pensée (1994). Zob. przyp. 3.
2 Po raz pieiwszy w Mécislas Golberg dans l'entourage
d'Apollinaire, „La Revue des lettres modernes - Guillau-
me Apollinaire. Colloque de Varsovie", Paris 1969,
nr 217-218, po raz drugi, cytując fragment z La Mora-
le des Lignes w Moderniści o sztuce, Warszawa 1974.