DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.26552#0096
II. DEO. Stanisław Wincenty Jabłonowski
59. Portret Doroty z Bro-
niszów Jabłonowskiej.
Lwowska Galeria Sztuk
— Oddział w Olesku.
Fot. Muzeum
Małżeństwo z Dorotą z Broniszów, primo
voto Radomicką, zawarte w r. 1729, abstrahu-
jąc od profitów finansowych, potwierdzało
ówczesną przynależność Stanisława Wincen-
tego do obozu profrancuskiego, opozycyjnego
w stosunku do króla61. Nowy mariaż Jabłonow-
skiego był również istotny dla kreowania jego
wizerunku poprzez dodatkowe rozbudowanie
koligacji (a zatem chwały) rodu; podbudował
jego znaczenie, dając możliwości odwołań do
tradycji piastowskiej.
Już w panegiryku wydanym z okazji uro-
czystości zaślubin stwierdzono, że Broniszów
„Dom jest z Leszczyńskimi jeden, z Wienia-
wów źródła krwie pochodzącymi oraz z Pern-
steniuszów, ledwie nie imieniem jednym zowie
się”62. Wymienienie rodu Pernsztein odno-
si pochodzenie Doroty do osoby Dobiesława,
mitycznego marszałka dworu księżniczki Dąbrówki, żony Mieszka I63. Z kolei w panegiryku po-
grzebowym księcia podnoszono znaczenie rodziny poprzez „Bronisza, kasztelana czechowskie-
go, bo w ów czas [tzn. za panowania Bolesława Wstydłiwego — dop. A.B.], na Bronisza głowie,
całej korony połskiej polegała głowa”, jak również przez wyimaginowaną koligację z Leszczyń-
skimi64. Jest to zjawisko pojawiające się często w łiteraturze panegirycznej, gdy wspólnota herbu
było traktowana jako związek rodowy, co dla mniej znaczącej gałęzi rodu stanowiło podstawę
do ukazania starożytności, dawności, a zatem jej chwały i znaczenia.
W rzeczywistości owe parantełe, jak i status nowej małżonki nie wykraczał poza poziom
zamożnej szlachty; na pewno zaś nie można określić rodziny Broniszów mianem możnowład-
czej. Przykładem udostojnienia („awansu”) Doroty może być jej portret, na którym ukazano
herby Jabłonowskich i Broniszów pod wspólnym pałudamentem zwieńczonym książęcą mitrą
(il. 59). Na innym wizerunku, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, prócz herbu
(tym razem wyłącznie Prus III) obok Doroty ostentacyjnie wyeksponowano mitrę książę-
cą (il. 60)65.
Zakończeniem kreacji publicznego wizerunku księcia wojewody są teksty zawarte w pane-
girykach pogrzebowych. Tu najpełniej wyrażony został wyidealizowany obraz Stanisława Win-
centego oraz jego rodu.
Wojewoda rawski zmarł 25 IX 1754 roku w Lubartowie, podczas wizyty u księżnej Barbary
z Duninów Sanguszkowej66. Niecałe dwa miesiące później w łacińskim kościele katedralnym we
Lwowie:
61. Dorota była córką Piotra, ostatniego męskiego potomka rodu, popularnego działacza szlacheckiego oraz odda-
nego stronnika Stanisława Leszczyńskiego. W r. 1703 Bronisz stanął na czele konfederacji wiełkopolskiej zawią-
zanej przeciw Augustowi II, a w roku następnym został marszałkiem konfederacji warszawskiej. Po odzyskaniu
tronu przez Augusta II pogodził się z monarchą i w r. 1713 otrzymał kasztelanię kaliską. Zmarł w r. 1719, zob.:
Piwarski 1936.
62. Capitolium imion, k. Cr.
63. Niesiecki, Korona, t. 4,1743, s. 510.
64. Brzeziński 1755, k. Ir.
65. Bardzo dziękuję Pani Monice Ochnio za pomoc i informacje na temat portretów Jabłonowskich ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Warszawie. W Muzeum przechowywany jest jeszcze jeden portret (inw. MP 3372).
Podobny eksponowany jest na zamku kórnickim (pochodzący z Rawicza, zob.: Dolczewska 2004, s. 306-307).
Kolejny zachowany jest na jej nagrobku w kościele parafialnym w Stęszewie (il. 124).
66. Jakuboszczak 2008, s. 87.
90
59. Portret Doroty z Bro-
niszów Jabłonowskiej.
Lwowska Galeria Sztuk
— Oddział w Olesku.
Fot. Muzeum
Małżeństwo z Dorotą z Broniszów, primo
voto Radomicką, zawarte w r. 1729, abstrahu-
jąc od profitów finansowych, potwierdzało
ówczesną przynależność Stanisława Wincen-
tego do obozu profrancuskiego, opozycyjnego
w stosunku do króla61. Nowy mariaż Jabłonow-
skiego był również istotny dla kreowania jego
wizerunku poprzez dodatkowe rozbudowanie
koligacji (a zatem chwały) rodu; podbudował
jego znaczenie, dając możliwości odwołań do
tradycji piastowskiej.
Już w panegiryku wydanym z okazji uro-
czystości zaślubin stwierdzono, że Broniszów
„Dom jest z Leszczyńskimi jeden, z Wienia-
wów źródła krwie pochodzącymi oraz z Pern-
steniuszów, ledwie nie imieniem jednym zowie
się”62. Wymienienie rodu Pernsztein odno-
si pochodzenie Doroty do osoby Dobiesława,
mitycznego marszałka dworu księżniczki Dąbrówki, żony Mieszka I63. Z kolei w panegiryku po-
grzebowym księcia podnoszono znaczenie rodziny poprzez „Bronisza, kasztelana czechowskie-
go, bo w ów czas [tzn. za panowania Bolesława Wstydłiwego — dop. A.B.], na Bronisza głowie,
całej korony połskiej polegała głowa”, jak również przez wyimaginowaną koligację z Leszczyń-
skimi64. Jest to zjawisko pojawiające się często w łiteraturze panegirycznej, gdy wspólnota herbu
było traktowana jako związek rodowy, co dla mniej znaczącej gałęzi rodu stanowiło podstawę
do ukazania starożytności, dawności, a zatem jej chwały i znaczenia.
W rzeczywistości owe parantełe, jak i status nowej małżonki nie wykraczał poza poziom
zamożnej szlachty; na pewno zaś nie można określić rodziny Broniszów mianem możnowład-
czej. Przykładem udostojnienia („awansu”) Doroty może być jej portret, na którym ukazano
herby Jabłonowskich i Broniszów pod wspólnym pałudamentem zwieńczonym książęcą mitrą
(il. 59). Na innym wizerunku, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, prócz herbu
(tym razem wyłącznie Prus III) obok Doroty ostentacyjnie wyeksponowano mitrę książę-
cą (il. 60)65.
Zakończeniem kreacji publicznego wizerunku księcia wojewody są teksty zawarte w pane-
girykach pogrzebowych. Tu najpełniej wyrażony został wyidealizowany obraz Stanisława Win-
centego oraz jego rodu.
Wojewoda rawski zmarł 25 IX 1754 roku w Lubartowie, podczas wizyty u księżnej Barbary
z Duninów Sanguszkowej66. Niecałe dwa miesiące później w łacińskim kościele katedralnym we
Lwowie:
61. Dorota była córką Piotra, ostatniego męskiego potomka rodu, popularnego działacza szlacheckiego oraz odda-
nego stronnika Stanisława Leszczyńskiego. W r. 1703 Bronisz stanął na czele konfederacji wiełkopolskiej zawią-
zanej przeciw Augustowi II, a w roku następnym został marszałkiem konfederacji warszawskiej. Po odzyskaniu
tronu przez Augusta II pogodził się z monarchą i w r. 1713 otrzymał kasztelanię kaliską. Zmarł w r. 1719, zob.:
Piwarski 1936.
62. Capitolium imion, k. Cr.
63. Niesiecki, Korona, t. 4,1743, s. 510.
64. Brzeziński 1755, k. Ir.
65. Bardzo dziękuję Pani Monice Ochnio za pomoc i informacje na temat portretów Jabłonowskich ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Warszawie. W Muzeum przechowywany jest jeszcze jeden portret (inw. MP 3372).
Podobny eksponowany jest na zamku kórnickim (pochodzący z Rawicza, zob.: Dolczewska 2004, s. 306-307).
Kolejny zachowany jest na jej nagrobku w kościele parafialnym w Stęszewie (il. 124).
66. Jakuboszczak 2008, s. 87.
90