DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.26552#0339
Do opracowania zagadnienia Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku skłoniło mnie kilka powo-
dów. }ak dotąd inicjatywy fundatorskie przedstawicieli tej rodziny były jedynie odnotowywa-
ne w artykułach o charakterze przyczynkarskim lub — w najlepszym razie — wzmiankowane
w opracowaniach monograficznych poszczególnych zabytków. Opublikowane rozważania nie
aspirowały do miana całościowego omówienia1, a Jabłonowscy nie byli dostrzegani przez histo-
ryków sztuki jako rodzina o zainteresowaniach artystycznych. Równie ważny jest fakt, że, jak
wynika z przedstawionego we wstępie stanu badań, dotychczas w ogóle nie podjęto próby jed-
noczesnego i całościowego przeanalizowania działalności fundacyjnej, aspiracji artystycznych
czy mecenatu przedstawicieli poszczególnych pokoleń rodzin, które są powszechnie wymienia-
ne jako fundatorskie2.
1. CHRONOLOGIA FUNDACJI JABŁONOWSKICH
Warto w tym miejscu prześledzić dynamikę fundacji Jabłonowskich w XVIII stuleciu oraz po-
równać ją z aktywnością na polu sztuki innych rodzin możnowładczych. Interesujące wydaje się
także zestawienie chronologii fundacji z wydarzeniami politycznymi, gdyż to właśnie one, a nie
tylko wyznaczniki stylowe, w znaczący sposób determinują przemiany artystyczne.
Można wyodrębnić trzy okresy różniące się między sobą liczbą i rozmachem, a także zna-
czeniem inicjatyw podjętych przez przedstawicieli tej familii.
1.1.1718-1730
0 większej aktywności rodziny Jabłonowskich można mówić dopiero od końca drugiego
dziesięciolecia XVIII wieku, po powrocie wojewody ruskiego, Jana Stanisława Jabłonowskiego
z więzienia. Pierwsze wzmianki o rozpoczętych przezeń przekształceniach siedzib pochodzą
z r. 1718. Warto przypomnieć, że rok wcześniej (1717) odbył się Sejm Niemy. To wydarzenie
stanowi umowną cezurę w panowaniu Augusta II. Jego ostatnie piętnastolecie to czas pokoju,
który korzystnie wpłynął na życie gospodarcze i sytuację ekonomiczną kraju, to okres stabiłiza-
cji i odreagowania wojny północnej3. Okres ten charakteryzuje znaczące ożywienie działalności
1. Wyjątkiem, jeśli chodzi o liczbę opracowań, jest tu postać Anny z Sapiehów Jabłonowskiej (1728-1800), drugiej
żony Jana Kajetana Jabłonowskiego, wojewody bracławskiego; zob.: Konarski 1918; Bergerówna 1936; Berger-
-Mayerowa 1963; Targosz 2008a; Targosz 2008b oraz zbiór artykułów w: Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska.
2. Por. np. syntetyczne uwagi na temat inicjatyw artystycznych magnaterii w XVIII wieku w: Kowalczyk 1995b,
s. 178-181.
3. Sytuację polityczną ostatniego piętnastolecia panowania Augusta II charakteryzuje Staszewski 1996, s. 42-48;
ponadto zob.: Kurek 2001; Kurek 2003, s. 21-30.
333
dów. }ak dotąd inicjatywy fundatorskie przedstawicieli tej rodziny były jedynie odnotowywa-
ne w artykułach o charakterze przyczynkarskim lub — w najlepszym razie — wzmiankowane
w opracowaniach monograficznych poszczególnych zabytków. Opublikowane rozważania nie
aspirowały do miana całościowego omówienia1, a Jabłonowscy nie byli dostrzegani przez histo-
ryków sztuki jako rodzina o zainteresowaniach artystycznych. Równie ważny jest fakt, że, jak
wynika z przedstawionego we wstępie stanu badań, dotychczas w ogóle nie podjęto próby jed-
noczesnego i całościowego przeanalizowania działalności fundacyjnej, aspiracji artystycznych
czy mecenatu przedstawicieli poszczególnych pokoleń rodzin, które są powszechnie wymienia-
ne jako fundatorskie2.
1. CHRONOLOGIA FUNDACJI JABŁONOWSKICH
Warto w tym miejscu prześledzić dynamikę fundacji Jabłonowskich w XVIII stuleciu oraz po-
równać ją z aktywnością na polu sztuki innych rodzin możnowładczych. Interesujące wydaje się
także zestawienie chronologii fundacji z wydarzeniami politycznymi, gdyż to właśnie one, a nie
tylko wyznaczniki stylowe, w znaczący sposób determinują przemiany artystyczne.
Można wyodrębnić trzy okresy różniące się między sobą liczbą i rozmachem, a także zna-
czeniem inicjatyw podjętych przez przedstawicieli tej familii.
1.1.1718-1730
0 większej aktywności rodziny Jabłonowskich można mówić dopiero od końca drugiego
dziesięciolecia XVIII wieku, po powrocie wojewody ruskiego, Jana Stanisława Jabłonowskiego
z więzienia. Pierwsze wzmianki o rozpoczętych przezeń przekształceniach siedzib pochodzą
z r. 1718. Warto przypomnieć, że rok wcześniej (1717) odbył się Sejm Niemy. To wydarzenie
stanowi umowną cezurę w panowaniu Augusta II. Jego ostatnie piętnastolecie to czas pokoju,
który korzystnie wpłynął na życie gospodarcze i sytuację ekonomiczną kraju, to okres stabiłiza-
cji i odreagowania wojny północnej3. Okres ten charakteryzuje znaczące ożywienie działalności
1. Wyjątkiem, jeśli chodzi o liczbę opracowań, jest tu postać Anny z Sapiehów Jabłonowskiej (1728-1800), drugiej
żony Jana Kajetana Jabłonowskiego, wojewody bracławskiego; zob.: Konarski 1918; Bergerówna 1936; Berger-
-Mayerowa 1963; Targosz 2008a; Targosz 2008b oraz zbiór artykułów w: Księżna Anna z Sapiehów Jabłonowska.
2. Por. np. syntetyczne uwagi na temat inicjatyw artystycznych magnaterii w XVIII wieku w: Kowalczyk 1995b,
s. 178-181.
3. Sytuację polityczną ostatniego piętnastolecia panowania Augusta II charakteryzuje Staszewski 1996, s. 42-48;
ponadto zob.: Kurek 2001; Kurek 2003, s. 21-30.
333