Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

KRAKOWSKI RĘKOPIS ILUMINOWANY

Na sąsiedniej karcie tekst rozpoczyna inicjał błę-
kitny D w zielono-różowej ramce, tło ze złota płat-
kowego (ił. 3). Bordiura składa się tu z dwóch ty-
pów ornamentacji: wić z liści i owoców, a na dol-
nym marginesie zwoje spiralnie skręconych gałązek
rysowanych złotem, na ich zakończeniach kilka
ciemniejszych plam w formie owoców.
(fol. 183v°) — Sw. Piotr w postawie stojącej,
zwrócony w prawo, w sukni karminowej i płaszczu
błękitnym z lekkimi złotymi szraftrunkami, stąpa po
zielonej murawie, wśród rozsianych kwiatków i tra-
wek (il. 6). Złote tło, lekko floryzowane stanowi do-
bry repoussoir dla stojącej postaci. Na podkreślenie
zasługuje z dużym realizmem przedstawiona twarz
o drobnych rysach, o cechach niemal portretowych,
z żywym spojrzeniem ciemnych źrenic, prostym no-
sem i drobnymi, karminem podkreślonymi ustami
z fałdką nad górną wargą. Wydłużony w górę złoty
nimb przycięty jest od góry ramką zieloną o dwóch
tonach, obrzeżoną bordiurką rysowaną złotem, obej-
mującą całą miniaturę (wym. z ramką: 7,1X4,5 cm).
Niestety miniatura jest uszkodzona: środkowa partia
postaci zatarta zapewne wskutek zawilgocenia, gdyż
odbiła się na sąsiedniej karcie zacierając częściowo
inicjał S i początek tekstu (il. 7).
(fol. 188v°) — Sw. Paweł stojący z prawą dłonią
wspartą na mieczu, lewą przytrzymuje księgę (il. 8).
Czerwony płaszcz, podbity materią błękitną, narzu-
cony na' suknię zieloną o fałdach podkreślonych zło-
tem mocniej wydobywa z ciemnego, szaroniebieskiego
tła postać świętego. Na ziemi o tonie zielonkawym
rozsypane szare kamyczki; w tle lekko zaznaczony
ornament złoty. Charakterystyczna i wyrazista jest
głowa świętego o twarzy owalnej z wysokim czołem,
gładko uczesanymi włosami i brodą czarną, przypró-
szoną siwizną. Dodać trzeba, że oczy i kontur twarzy
z lewej strony podkreślone są czarną farbą (może
późniejszy retusz?). Miniatura ujęta jest w ramkę
złotą (wym.: 6,9 X 4,3 cm). Na sąsiedniej karcie ozdob-
ny inicjał S; w ornamencie marginalnym piórem ry-
sowane gałązki z jagodami barwy granatowej.
(fol. 193v°) — Św. Stanisław (il. 9) — stojący,
w mitrze biskupiej i z pastorałem w ręku. Przed
nim przykucnięty (wstający z grobu?) Piotrowin. Zie-
lona kapa świętego, podtrzymywana dłonią, udrapo-
wana w fałdy, obrzeżona błękitną bordiurą, odsłania
u dołu białą albę. Z zatartej częściowo infuły wi-
doczne są spadające na kark czerwone wstęgi. Tło
stanowi pejzaż z wysokimi drzewami o cienkim pn‘iu
i kępkach listowia, w charakterystyczny sposób ma-
lowanych poziomymi pociągnięciami pędzla. Niestety,
miniatura jest mocno uszkodzona: zatarte są obie
twarze i część postaci Piotrowina. Obramienie minia-
tury stanowi złota ramka i bordiurką (wym. z ramką:
6,5 X 3,9 cm).
(fol. 198v°) — Św. Mikołaj, stojący en face, z pa-
storałem w lewej i z trzema złotymi jabłkami w pra-
wej ręce (il. 10). Czerwona kapa podbita materią błę-
kitną spięta jest dużą błękitną klamrą. Pod kapą wi-
doczny jest złoty ornat i spadająca w fałdach do
Ziemi biała alba cieniowana tonem liniowym. Infuła
i rękawiczki białe bardziej jeszcze akcentują barw-
ność szat na tle złotym ze śladami ornamentu. Sta-
ranny, niemal rzeźbiarski modelunek twarzy z cie-
niem podkreślającym wydatne policzki, z zaokrąglo-
nym na końcu nosem, z mocno zaznaczonymi ciem-
nymi źrenicami — sprawia wrażenie realistycznego
modela (wym. jak w poprzedniej miniaturze).
(fol. 215v°) — Św. Maria Magdalena, w postawie
stojącej prawie en face (il. 11). Smukła, nadmiernie


U. 8. Sw. Paweł i sąsiednia karta z inicja-
łem S i bordiurą. Ms. C. 181, fol. 188v° i 189

wydłużona jej postać, pełna wdzięku, ubrana jest
w obcisłą błękitną suknię lamowaną przy dekolcie
i krótkich rękawach, spod których wychodzą sze-
rokie białe, fałdziste rękawy koszuli. Spod fałdów
sukni, układających się na zielonej murawie wysuwa
się śpiczasty złoty pantofelek. Twarz Marii Magda-
leny o delikatnej karnacji, pięknie modelowana, ma
wyraz powagi i skupienia; falujące blond włosy spa-
dają na ramiona; nad czołem widoczne nakrycie
głowy z materii lila-rouge ze złotą krateczką, spięte
broszą zieloną ze złotymi gwiazdkami. Złote tło mi-
niatury obrzeżone zieloną rameczką i bordiurką zło-
tem rysowaną (wym. z ramką: 6,7 X 3,8 cm). Deli-
katnie rysowane ręce trzymają atrybut Marii Magda-
leny — złotą puszkę.
Na wyciętej przed fol. 225 karcie był ząpewne
wizerunek św. Katarzyny, gdyż do niej odnosi się
tekst następnej modlitwy. Na dwóch kartach, wycię-
tych przed fol. 134 i 182, była prawdopodobnie wy-
obrażona postać N. Marii P. — zgodnie z sąsiednimi
tekstami.
Ozdobne inicjały z ornamentem marginalnym re-
prezentują typ dekoracji rękopisów rozpowszechniony
w iluminatorstwie krakowskim na przełomie XV i
XVI w. Ze względu na małe rozmiary modlitewnika
dekoracja ta jest bardzo streszczona, w dodatku —
mocno przycięta przy oprawianiu rękopisu. Niektóre
zwłaszcza karty o bogatszej ornamentacji marginal-
nej dotkliwie na tym zabiegu ucierpiały (np. fol. 15v°,
20, 17, 184, 165 i in.). Na elementy dekoracji skła-
dają się stylizowane liście akantu, wici roślinne z wy-
winiętymi listeczkami, z fantastycznymi kwiatami
i owocami; na dolnym marginesie w bordiurze na
fol. 17 występuje ptaszek o długim dziobie i z czub-
kiem (dzięcioł? — il. 4); na fol. 26 na liściastej wici
siedzi ptaszek z różowym podgardlem, z niebieska-
wym upierzeniem i ciemnymi skrzydłami.
Inny typ ozdobnych bordiur stanowią zwoje gałą-
zek z drobnymi wypustkami, 'zakończone owocem ko-
loru granatowego (jagodą? fol. 14, 165, il. 3 i 13). W
ornamentyce tej występuje złoto i czerwień. Podob-
nego typu piórkowa ornamentacja pojawia się na
bocznym marginesie karty 189 w formie pionowych
gałązek (il. 8). Ten odmienny motyw dekoracyjny nie
występuje odrębnie, ale obok wici liściastych. Jeden
to jeszcze dowód kompilacyjnego charakteru warszta-
towej dekoracji modlitewnika. Na niektórych kartach
widnieją tak często używane w XV w. złote łezki, np.

265