Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (40.1978)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

wej Dwa gobeliny według projektu
J. Jordaensa w zbiorach wawel-
skich, opublikowany będzie w pią-
tym tomie Studiów do dziejów Wa-
welu. Z okazji sesji otwarto w sa-
lach wystawowych Stowarzyszenia,
wystawę obrazującą zainteresowa-
nia i dorobek naukowy członków
Klubu.

Sesja, dyskusja i zgłaszane przez
uczestników postulaty ujawniły ak-
tualny stan badań nad ubiorem i
tkaniną w Polsce. Nie obejmuje on
w jednakowym stopniu wszystkich
okresów historycznych i nie u-
względnia wszystkich typów ubio-
ru; zaniedbane zostały studia nad
terminologią, a istotne problemy

konserwacji tkanin i ubiorów cze-
kają na rozwiązanie. Klub Kostiu-
mologii i Tkaniny Artystycznej w
swej dalszej działalności przyczyni
się do wypełnienia niektórych luk.
Jednakże rozszerzenie prac badaw-
czych wymaga udziału młodej ka-
dry historyków sztuki i absolwen-
tów pokrewnych wydziałów.

BARBARA TONDOS

PROBLEMY STYLU ZAKOPIAŃSKIEGO

(Streszczenie referatu wygłoszonego

na XXVII Sesji SHS w Poznaniu)

„Styl zakopiański” był zjawis-
kiem złożonym, wyrosłym z potrzeb
ideowo-politycznych, jak i z nie-
zwykłej atmosfery miejscowości, w
której powstawał; był jednocześnie
aktem twórczego uniezależnienia
się od obowiązujących wówczas re-
guł. Dzieło Stanisława Witkiewicza
miało długotrwały, bo sięgający
współczesności wpływ na praktykę
architektoniczną, szczególnie w
miejscowościach letniskowych. W
środowisku naukowym również
można zetknąć się z tezą, że kie-
runek ten do tej pory istnieje. W
literaturze przedmiotu zawarte są
opinie kontrowersyjne, na ogół nie
oparte na bezpośrednich badaniach.
Wielokrotnie można się spotkać
ze zdaniem, że w willach zakopiań-
skich daje się zauważyć wpływ se-
cesji. (Sam Witkiewicz teoretycz-
nie dopuszczał zastosowanie form
pojawiającego się wówczas stylu,
nie wnikając w istotę sztuki sece-
syjnej). Bardziej przekonujące,
choć odosobnione jest zdanie Jani-
ny Wiercińskiej1, że styl zakopiań-
ski poza pewnymi ogólnymi impul-
sami i wspólną atmosferą, w jakiej
się formował, nie miał wiele wspól-
nego ze stylem secesji. Problemem
wymagającym również zbadania
jest zależność „stylu zakopiańskie-
go” od ówczesnej teorii i praktyki
architektonicznej (m.in; Viollet-le-
-Duca i Sasa-Zubrzyckiego).

Problem genezy i funkcji ideo-
wej opracował Andrzej K. Olszew-
ski2, którego zdanie jest zasadni-
czo odmienne od twierdzeń Juliu-
sza Rossa3; ten ostatni dopatrywał
się zalążków „stylu zakopiańskie-
go” w tzw. architekturze szwajcar-
skiej lat osiemdziesiątych XIX w.,
a nawet w budownictwie norwes-
kim.
W 1886 r. Stanisław Witkiewicz
przyjechał po raz pierwszy do Za-
kopanego. Wkrótce opublikował
swe pierwsze wrażenia oraz propo-
zycje zastosowania motywów góral-
skich w sztuce przeznaczonej dla
warstw wyższych4. Dążąc do nada-
nia sztuce polskiej odrębnego
kształtu, Witkiewicz wyraźnie prze-
ciwstawiał ją dominującej niem-
czyźnie. Miało to swoje uzasadnie-
nie polityczne i społeczne. Pisał
wówczas: przeszłej zimy (1890—
—1891), stanęło w Zakopanem około
pięćdziesięciu domów, będących
pod względem stylu tym, co szko-
ła nazywa Holzkonstruktion, a o-
zdobionych ornamentem, noszą-
cym w żargonie nazwę a cackies!5.
Architekturą, która wywołała
irytację twórcy, były budowane w
2. połowie XIX w. wille i pensjo-
naty o układzie na ogół symetrycz-
nym, nakryte dachami czterospa-
dowymi, albo naczółkowymi. Głów-
ną ich ozdobę stanowiły ażurowe,
wycinane w deskach ornamenty:

trójkąty, liście koniczyny, romby,
serduszka; chętnie stosowano wy-
gięte listwy, czasem motyw wici
roślinnej, zbliżonej do formy lelui,
ukośną kratkę. W budowaniu tych
domów brali niekiedy udział ucz-
niowie Szkoły Przemysłu Drzewne-
go, realizujący projekty swych na-
uczycieli. Prawdopodobnie miało
to miejsce przy budowie jednego
z budynków sanatoryjnych dra
Chramca, istniejącego do dziś „Do-
mu pod Matką Boską”, który po-
wstał w 1896 r., równocześnie z
„Willą pod Jedlami”6. Dom ten

1 J. WIERCIŃSKA, Secesja w Polsce
[w:] S. TSCHUDI MADSEN, Art Nou-
veau, Warszawa 1977, s. 255.
2 A. K. OLSZEWSKI, Przegląd kon-
cepcji stylu narodowego w teorii archi-
tektury polskiej przełomu XIX i XX
wieku, „Sztuka i Krytyka”, 1956, nr 3/4,
s. 308 i n.; tenże, Poszukiwanie
stylu narodowego w architekturze pol-
skiej ostatniego stulecia, „Architektura”,
1977, nr 3—4.
3 J. ROSS, Architektura drewniana
polskich uzdrowisk karpackich [w:]
Sztuka 2. połowy XIX wieku. Materiały
Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztu-
ki, Łódź, listopad 1971, Warszawa 1973,
s. 164.
4 S. ELIASZ RADZIKOWSKI, Styl
zakopiański, Kraków 1901, s. 11.
5 S. WITKIEWICZ, Styl zakopiański
[w:] Pisma tatrzańskie, Kraków 1963, t.
II, s. 303.
6 Informację tę uzyskałam od inż
W. Białasa, wicedyrektora Szkoły Bu-
dowlanej, który odnalazł dokument na
ten temat.

466