Zitierlink:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0047
BAZYLIKA SYNAJSKA
11. 8. Synaj, mozaika na ścianie tęczowej, Mojżesz zdejmujemy
sandały przed Gorejącym Krzakiem. Repr. wg Forsyth, Weitz-
mann.
II. 9. Synaj, mozaika na ścianie tęczowej, Mojżesz otrzymujący
Prawo. Repr. wg Forsyth, Weitzmann.
Teodory Episkopy (S. Zeno): na ścianie ołtarzowej iw bazylice
SS. Nereo ed Achilleo : na tęczy. W mauzoleum Teodory, matki
papieża Paschalisa I, występują ponadto tematy: Primus
Adventus (Maria z Dzieciątkiem na kolanach, powtórzenie ( ?)
z XII—-XIII w.?), przedstawienia o charakterze eschatolo-
gicznym: Chrystus Powtórnego Przyjścia i Etimazja oraz —
zapewne — • temat Concordii w wersji skróconej (apostołowie
z Chrystusem i przedstawiciele proroków — Mojżesz, i Eliasz
(?)32. W SS. Nereo ed Achilleo wyeksponowano trzy tematy:
w apsydzie — Secundus Adventus (krzyż — prekursor Powtór-
nego Przyjścia Salwatora na Sąd) i sprawiedliwi lub trzej
apostołowie (?) pod postacią owieczek, a na tęczy — Przemie-
nienie (jako temat centralny) i Primus Adventus (Zwiastowa-
nie i Kyriotissa).-
Ten szkicowy, krótki przegląd programów dekoracji zna-
nych z pierwszego tysiąclecia pozwala stwierdzić, iż powtarza
się w nich pewien zostaw tematów, występujących w kościo-
łach biskupich i opackich, a od IX w, także w sanktuariach
niższej hierarchii. Scenie Przemienienia towarzyszą z reguły
przedstawienia: Powtórnego Przyjścia33, a także Pierwszego
Przyjścia, Baranka, Concordii. . .
Czy był więc ukształtowany już we wczesnochrześcijań-
skim Kościele program dekoracji świątyń biskupich, w któ-
rych centralną postacią jest Przemieniony Salwator, jedyny
raz widziany przez wybranych uczniów Dei formam habens
(Orygenes), ukazany w jedynej „prawdziwej" teofanii Nowego
Testamentu ? Czy owe kościoły dedykowano Przemienionemu
Salwatorowi jak na Taborze ? Nosi to wezwanie — zapewne
od IV w. — obchodząc swe tytularne święto w dniu 6 sierpnia,
rzymska Mater Ecclesiarum, „depravate" zwana imieniem
św. Jana (S. Giovanni in Laterano), jak słusznie stwierdził
w XVI w. Pavinio, historyk Lateranu34. Czy w pewnej epoce
(IV—VI w.?) był to program obowiązujący w dekoracjach
biskupich i opackich kościołów ? Wydaje się to prawdopodob-
no. Trudno bowiem przypuścić, by w czasie wciąż wybuchają-
cych sporów dogmatycznych i kształtowania się teologii
Kościoła, jego biskupi, a przede wszystkim primus inter pares
— biskup Rzymu, nie ingerowali w dziedzinę pełniącą tak
ważną rolę dydaktyczną, jaką była dekoracja świątyń.
Choć Synaj leżał na peryferiach Imperium nic nie stało na
przeszkodzie, by dotarł tam rozpowszechniony już program
dekoracji kościołów pewnej hierarchii. Weitzmann sądzi, że
41
11. 8. Synaj, mozaika na ścianie tęczowej, Mojżesz zdejmujemy
sandały przed Gorejącym Krzakiem. Repr. wg Forsyth, Weitz-
mann.
II. 9. Synaj, mozaika na ścianie tęczowej, Mojżesz otrzymujący
Prawo. Repr. wg Forsyth, Weitzmann.
Teodory Episkopy (S. Zeno): na ścianie ołtarzowej iw bazylice
SS. Nereo ed Achilleo : na tęczy. W mauzoleum Teodory, matki
papieża Paschalisa I, występują ponadto tematy: Primus
Adventus (Maria z Dzieciątkiem na kolanach, powtórzenie ( ?)
z XII—-XIII w.?), przedstawienia o charakterze eschatolo-
gicznym: Chrystus Powtórnego Przyjścia i Etimazja oraz —
zapewne — • temat Concordii w wersji skróconej (apostołowie
z Chrystusem i przedstawiciele proroków — Mojżesz, i Eliasz
(?)32. W SS. Nereo ed Achilleo wyeksponowano trzy tematy:
w apsydzie — Secundus Adventus (krzyż — prekursor Powtór-
nego Przyjścia Salwatora na Sąd) i sprawiedliwi lub trzej
apostołowie (?) pod postacią owieczek, a na tęczy — Przemie-
nienie (jako temat centralny) i Primus Adventus (Zwiastowa-
nie i Kyriotissa).-
Ten szkicowy, krótki przegląd programów dekoracji zna-
nych z pierwszego tysiąclecia pozwala stwierdzić, iż powtarza
się w nich pewien zostaw tematów, występujących w kościo-
łach biskupich i opackich, a od IX w, także w sanktuariach
niższej hierarchii. Scenie Przemienienia towarzyszą z reguły
przedstawienia: Powtórnego Przyjścia33, a także Pierwszego
Przyjścia, Baranka, Concordii. . .
Czy był więc ukształtowany już we wczesnochrześcijań-
skim Kościele program dekoracji świątyń biskupich, w któ-
rych centralną postacią jest Przemieniony Salwator, jedyny
raz widziany przez wybranych uczniów Dei formam habens
(Orygenes), ukazany w jedynej „prawdziwej" teofanii Nowego
Testamentu ? Czy owe kościoły dedykowano Przemienionemu
Salwatorowi jak na Taborze ? Nosi to wezwanie — zapewne
od IV w. — obchodząc swe tytularne święto w dniu 6 sierpnia,
rzymska Mater Ecclesiarum, „depravate" zwana imieniem
św. Jana (S. Giovanni in Laterano), jak słusznie stwierdził
w XVI w. Pavinio, historyk Lateranu34. Czy w pewnej epoce
(IV—VI w.?) był to program obowiązujący w dekoracjach
biskupich i opackich kościołów ? Wydaje się to prawdopodob-
no. Trudno bowiem przypuścić, by w czasie wciąż wybuchają-
cych sporów dogmatycznych i kształtowania się teologii
Kościoła, jego biskupi, a przede wszystkim primus inter pares
— biskup Rzymu, nie ingerowali w dziedzinę pełniącą tak
ważną rolę dydaktyczną, jaką była dekoracja świątyń.
Choć Synaj leżał na peryferiach Imperium nic nie stało na
przeszkodzie, by dotarł tam rozpowszechniony już program
dekoracji kościołów pewnej hierarchii. Weitzmann sądzi, że
41