Zitierlink:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0073
ŚREDNIOWIECZNE WITRAŻE W PAŁACU MYŚLIWSKIM W ADAMPOLU
II. 3. Helmstedt, witraż w północnym skrzydle transeptu kościoła Marienberg, ok.
poł. XIII w. Repr. wg Anderssona.
Odczuwa się tu jeszcze działanie „jasnej zasady romańskiej".
Następny etap rozwoju cechują bowiem coraz bujniejsze
formy20.
Najbliższych analogii formalnych dla omawianych tu
przedstawień dostarcza witraż znajdujący się w północnym
skrzydle transeptu klasztornego kościoła Marienberg w Helm-
stedt (il. 3), przedstawiający dwóch świętych. Według Oidt-
manna21 witraż ten został zmontowany z destruktów dwu
różnych okien, rozbitych w wyniku zniszczenia Helmstedt
w czasie wojny 1256 r., między Filipem, wicekrólem Szwabii,
a Ottonem z Brunszwiku. Witraż zawiera więc dwie różne
figury, z których tylko jedna, stojąca z lewej strony, wykazuje
uderzająco podobieństwo stylistyczne z figurami witraży
z Adampóla. Dla porównania zestawmy tę postać z jedną
z figur z witraży adampolskich (il. 4). W identyczny sposób
zostały potraktowane takie cechy anatomiczne, jak włosy,
wąsy, broda, brwi, nos, oczy, usta, uszy, dłonie. Uderza też
podobieństwo rysunku szat, układających się w charakte-
rystyczne zęby, wewnątrz cieniowane. Ta sama sztywność
cechuje obie przysadziste postacie o spokojnych, nieporuszo-
nych rysach. Podobieństwa dotyczą również ornamentu,
identycznego w obu przypadkach.
Witraż z Helmstedt bywa różnie datowany. Jedni okreś-
lają go na koniec wieku XII lub początek XIII22, inni na poł.
XIII stulecia23. Aby wyjaśnić pochodzenie stylu tego witraża,
trzeba odwołać się do sytuacji witrażownictwa w Niemczech
XIII w. Dla niemal całego tego okresu najbardziej reprezen-
tacyjna była tak zwana „szkoła sasko-turyngska", której
wpływy rozciągały się od Lasu Turyngskiego do Morza Pół-
nocnego i od Westfalii po Łabę24. Dla wytworzenia stylu de-
cydujące znaczenie miała Westfalia, z Soest jako ośrodkiem
recepcji wzorów stylowych — przede wszystkim bizantyjskich
— od końca XII w. Według Anderssona witraże z Helmstedt
należą do tej szkoły, ale są jej produktem ubocznym. Repre-
zentatywnym przykładem szkoły sasko-turyngskiej są pokaźne
okna z przedstawieniami figuralnymi w Neukloster k. Ros-
tocku w Meklemburgii i cykl nowotestamentowy w Breiten-
felde koło Lubeki25.
Wielu analogii z omawianymi witrażami z Adampola
można się doszukać w romańskich witrażach z Gotl&ndii. Za
przykład niech posłuży kilka przedstawień z dużej, jednolitej
stylowo, grupy malowideł znajdujących się w Dalhem,
Sjonhem, Lojsta, Rone, Lan, Eksta, Barlingbo przypisywa-
nych jednemu mistrzowi lub warsztatowi działającemu pod
67
II. 3. Helmstedt, witraż w północnym skrzydle transeptu kościoła Marienberg, ok.
poł. XIII w. Repr. wg Anderssona.
Odczuwa się tu jeszcze działanie „jasnej zasady romańskiej".
Następny etap rozwoju cechują bowiem coraz bujniejsze
formy20.
Najbliższych analogii formalnych dla omawianych tu
przedstawień dostarcza witraż znajdujący się w północnym
skrzydle transeptu klasztornego kościoła Marienberg w Helm-
stedt (il. 3), przedstawiający dwóch świętych. Według Oidt-
manna21 witraż ten został zmontowany z destruktów dwu
różnych okien, rozbitych w wyniku zniszczenia Helmstedt
w czasie wojny 1256 r., między Filipem, wicekrólem Szwabii,
a Ottonem z Brunszwiku. Witraż zawiera więc dwie różne
figury, z których tylko jedna, stojąca z lewej strony, wykazuje
uderzająco podobieństwo stylistyczne z figurami witraży
z Adampóla. Dla porównania zestawmy tę postać z jedną
z figur z witraży adampolskich (il. 4). W identyczny sposób
zostały potraktowane takie cechy anatomiczne, jak włosy,
wąsy, broda, brwi, nos, oczy, usta, uszy, dłonie. Uderza też
podobieństwo rysunku szat, układających się w charakte-
rystyczne zęby, wewnątrz cieniowane. Ta sama sztywność
cechuje obie przysadziste postacie o spokojnych, nieporuszo-
nych rysach. Podobieństwa dotyczą również ornamentu,
identycznego w obu przypadkach.
Witraż z Helmstedt bywa różnie datowany. Jedni okreś-
lają go na koniec wieku XII lub początek XIII22, inni na poł.
XIII stulecia23. Aby wyjaśnić pochodzenie stylu tego witraża,
trzeba odwołać się do sytuacji witrażownictwa w Niemczech
XIII w. Dla niemal całego tego okresu najbardziej reprezen-
tacyjna była tak zwana „szkoła sasko-turyngska", której
wpływy rozciągały się od Lasu Turyngskiego do Morza Pół-
nocnego i od Westfalii po Łabę24. Dla wytworzenia stylu de-
cydujące znaczenie miała Westfalia, z Soest jako ośrodkiem
recepcji wzorów stylowych — przede wszystkim bizantyjskich
— od końca XII w. Według Anderssona witraże z Helmstedt
należą do tej szkoły, ale są jej produktem ubocznym. Repre-
zentatywnym przykładem szkoły sasko-turyngskiej są pokaźne
okna z przedstawieniami figuralnymi w Neukloster k. Ros-
tocku w Meklemburgii i cykl nowotestamentowy w Breiten-
felde koło Lubeki25.
Wielu analogii z omawianymi witrażami z Adampola
można się doszukać w romańskich witrażach z Gotl&ndii. Za
przykład niech posłuży kilka przedstawień z dużej, jednolitej
stylowo, grupy malowideł znajdujących się w Dalhem,
Sjonhem, Lojsta, Rone, Lan, Eksta, Barlingbo przypisywa-
nych jednemu mistrzowi lub warsztatowi działającemu pod
67