Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0095
GOTYCKA PŁASKORZEŹBA ALABASTROWA Z BRODNICY
udrapowaną jak gdyby w trzy festony, znajdują się —
zniszczone w znacznym stopniu — postacie trzech magów.
Pierwsza, wyobrażająca wedle tradycji najstarszego króla12,
bardzo nisko pochylona przed Dzieciątkiem, ubrana w obszer-
ny płaszcz układający się w sierpowate, nieco stylizowane
fałdy, pozbawiona jest głowy, wyciągniętej do przodu lewej
ręki wraz z darem (zapewne złotem w puszce w kształcie
kielicha) oraz prawego, uniesionego do góry przedramienia
(w którym król przypuszczalnie trzymał przykrywę puszki
lub — co mniej prawdopodobne — sięgał gestem pozdrowienia
ku koronie). Wyprostowane sylwetki pozostałych mędrców
usytuowano nieco głębiej. Figura drugiego władcy, w szacie
o rysunkowym dukcie płytkich fałdów, z odłamanym przed-
ramieniem prawej, zgiętej w łokciu ręki, zachowała się mniej
więcej do wysokości mostka. O obecności najmłodszego króla,
oczekującego ze swoim darem u nóg łoża, świadczy niewielki
fragment jego płaszcza udrapowanego w rurkowate plisy,
zapewne podobnego cło szaty, w jakiej trzeci z magów wy-
stępuje w scenach Pokłonu Trzech Króli na bez mała wszyst-
kich znanych poziomych tablicach alabastrowych. Miejsce
u nóg łoża Marii, tuż przy krawędzi płyty, zajmuje zazwyczaj
siedząca, zwrócona przeważnie ku ośrodkowi kompozycji,
postać św. Józefa w prorockim, „starotestamentowym" na-
kryciu głowy13, z rękami wspartymi na kosturze. Z brod-
nickiej figury Cieśli przetrwała tylko głowa.
Inna grupa postaci skupiła się u wezgłowia łoża, przy po-
duszkach spiętrzonych jedna na drugiej. Z prawej strony
Marii, na wysokości Jej ramion i głowy, stoją dwie małe,
bardzo zniszczone figurki aniołów, z których każdy pod-
trzymuje poduszkę. Po drugiej stronie drobna, zwrócona ku
Marii, ukazana do kolan pólplastyczna postać kobiety — za-
pewne jednej z położnych: Zelcmi lub Salome14 — porażona
niezwykłością wydarzenia zacisnęła dłonie na rogu dolnej po-
duszki. Za plecami owej niewiasty znajduje się fragment
wielobocznego, płaskiego trzonu słupa nieco pochylonego
w lewo. Slup ten, pewnie tak samo jak na płaskorzeźbach w Pa-
derborn (il. 5), Stonyhurst College (il. 7) i w Królewcu (il. 8),
zwieńczony był kapitelem — skrzynią żłobu, nad którym po-
chylały się łby wolu i osła.
Nikłe resztki farb w zakamarkach płaskorzeźby brod-
nickiej pozwalają stwierdzić, że bezpośrednio na jej licu
położono polichromię utrzymaną w tonacji różowo-czerwono-
-brązowej15. Czarnym barwnikiem, czytelnym jeszcze na
twarzy brodatego mężczyzny, zaznaczono źrenice oczu.
Na odwrociu tablicy zachowały się wyłącznie rysy świad-
czące o odpiłowaniu jej od bloku alabastru. Pomijając ubytki
mechaniczne, inne ślady •— na przykład skucie lewego boku
dolnej poduszki — mają charakter wtórny. Świadczą po
prostu o akcie wandalizmu.
*
Pozy, gesty, cechy kostiumów postaci a także rozmiesz-
czenie i kształt innych elementów przedstawienia na tablicy
brodnickiej oraz na pozostałych płaskorzeźbach alabastro-
wych ze sceną Pokłonu Trzech Króli pozwalają zaproponować,
nie przesądzając o ich chronologii, następujący porządek
dzieł16:
Christchyrch
(ołtarz główny)
L ong Melford
Treslothan
Stonyhurst College /
\ Bottenbroich
Brodnica
Paderborn
Reading British Museum
Żukowo
Królewiec
Gdańsk
Christchurch
(Kaplica Mariacka)
89
udrapowaną jak gdyby w trzy festony, znajdują się —
zniszczone w znacznym stopniu — postacie trzech magów.
Pierwsza, wyobrażająca wedle tradycji najstarszego króla12,
bardzo nisko pochylona przed Dzieciątkiem, ubrana w obszer-
ny płaszcz układający się w sierpowate, nieco stylizowane
fałdy, pozbawiona jest głowy, wyciągniętej do przodu lewej
ręki wraz z darem (zapewne złotem w puszce w kształcie
kielicha) oraz prawego, uniesionego do góry przedramienia
(w którym król przypuszczalnie trzymał przykrywę puszki
lub — co mniej prawdopodobne — sięgał gestem pozdrowienia
ku koronie). Wyprostowane sylwetki pozostałych mędrców
usytuowano nieco głębiej. Figura drugiego władcy, w szacie
o rysunkowym dukcie płytkich fałdów, z odłamanym przed-
ramieniem prawej, zgiętej w łokciu ręki, zachowała się mniej
więcej do wysokości mostka. O obecności najmłodszego króla,
oczekującego ze swoim darem u nóg łoża, świadczy niewielki
fragment jego płaszcza udrapowanego w rurkowate plisy,
zapewne podobnego cło szaty, w jakiej trzeci z magów wy-
stępuje w scenach Pokłonu Trzech Króli na bez mała wszyst-
kich znanych poziomych tablicach alabastrowych. Miejsce
u nóg łoża Marii, tuż przy krawędzi płyty, zajmuje zazwyczaj
siedząca, zwrócona przeważnie ku ośrodkowi kompozycji,
postać św. Józefa w prorockim, „starotestamentowym" na-
kryciu głowy13, z rękami wspartymi na kosturze. Z brod-
nickiej figury Cieśli przetrwała tylko głowa.
Inna grupa postaci skupiła się u wezgłowia łoża, przy po-
duszkach spiętrzonych jedna na drugiej. Z prawej strony
Marii, na wysokości Jej ramion i głowy, stoją dwie małe,
bardzo zniszczone figurki aniołów, z których każdy pod-
trzymuje poduszkę. Po drugiej stronie drobna, zwrócona ku
Marii, ukazana do kolan pólplastyczna postać kobiety — za-
pewne jednej z położnych: Zelcmi lub Salome14 — porażona
niezwykłością wydarzenia zacisnęła dłonie na rogu dolnej po-
duszki. Za plecami owej niewiasty znajduje się fragment
wielobocznego, płaskiego trzonu słupa nieco pochylonego
w lewo. Slup ten, pewnie tak samo jak na płaskorzeźbach w Pa-
derborn (il. 5), Stonyhurst College (il. 7) i w Królewcu (il. 8),
zwieńczony był kapitelem — skrzynią żłobu, nad którym po-
chylały się łby wolu i osła.
Nikłe resztki farb w zakamarkach płaskorzeźby brod-
nickiej pozwalają stwierdzić, że bezpośrednio na jej licu
położono polichromię utrzymaną w tonacji różowo-czerwono-
-brązowej15. Czarnym barwnikiem, czytelnym jeszcze na
twarzy brodatego mężczyzny, zaznaczono źrenice oczu.
Na odwrociu tablicy zachowały się wyłącznie rysy świad-
czące o odpiłowaniu jej od bloku alabastru. Pomijając ubytki
mechaniczne, inne ślady •— na przykład skucie lewego boku
dolnej poduszki — mają charakter wtórny. Świadczą po
prostu o akcie wandalizmu.
*
Pozy, gesty, cechy kostiumów postaci a także rozmiesz-
czenie i kształt innych elementów przedstawienia na tablicy
brodnickiej oraz na pozostałych płaskorzeźbach alabastro-
wych ze sceną Pokłonu Trzech Króli pozwalają zaproponować,
nie przesądzając o ich chronologii, następujący porządek
dzieł16:
Christchyrch
(ołtarz główny)
L ong Melford
Treslothan
Stonyhurst College /
\ Bottenbroich
Brodnica
Paderborn
Reading British Museum
Żukowo
Królewiec
Gdańsk
Christchurch
(Kaplica Mariacka)
89