Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0147
WNIEBOWZIĘCIE W KOŚCIELE PARAFIALNYM W WARCIE
Fr. 9198, fol. 64°; — repr. LABORDE, o.c., tabl. LXXVIII. Por. też;
Oksford, Bodleian Library. Ms. Douce 374, fol. 96.
172 Na ramach rozdzielających kolejne sceny widnieją malowane bielą
wersety antyfony oraz wezwania quasi-litanijne. Por. m.in. J.E. DUTKIE-
WICZ, Nowo odkryte malowidło ścienne w dawnym klasztorze augustianów
w Krakowie, „Zeszyty Naukowe UJ" 45 („Prace z historii sztuki" 1), 1962,
s. 53—77; — DOMASŁOWSKI, KARŁOWSKA-KAMZOWA, KORNEC-
KI, MAŁKIEWICZÓWNA, o.c., s. 59. — O inspirowanych przez tekst
tejże antyfony przedstawieniach nędzarzy adorujących Marię (na witrażach
w Bernay i w Conches z pocz. XVI w.) zob. E. MALE, Hart religieuz de la
fin du Moyen Age..., o.c., s. 198—199.
173 Venantius Fortunatus Ave maris stella. Zob. m.in. BEISSEL,
o.c., s. 12, 127.
174 [...] Ipsa, inguam, est praeclara et eximia stella, super hoc mare
magnum et spatiosum necessario sublecata, micans meritis, illustrans exemplis.
O guisguis te intelligis in huius saeculi profluvio magis inter procellas et tem-
pestates fluctuare, guam per terram ambulare; ne anertas oculos a fulgore
huius sideris, si non vis obrui procellis. Si insurgant nenti tentationum, si
incurras scopulos tribulationum, respice stellam, voca Mariam. [...] In peri-
culis, in angustiis, in rebus dubiis, Mariam cogita, Mariam invoca (PL
CLXXXIII, 70—71).
175 M.A. CANNEY, Stella Maris, „Revue de 1'histoire des religions"
LVIII, 1937, s. 90—94; — L. REAU, Iconographie de 1'art chretien, t. II/2,
Paris 1957, s. 54.
176 Ethymologiae, VII, X, 1 (PL LXXXII, 289).
177 In Assumptione Beatae M.V.; por. Analecta hymnica Medii Aevi,
t. LIV, s. 323—324.
178 Naufragium (Opera omnia Desiderii Erasmi Roterodami, I/III,
Amsterdam 1972, s. 325—332). Por. m.in. J. DELUMEAU, La Peur en
Occident (XIVe—XVIIIe siecles). Une citć assiegće, Paris 1978, s. 35.
179 Por. m.in. P. HERRMANN, Siódma minęła, ósma przemija. Przy-
gody najwcześniejszych odkryć (ed. polska: Warszawa 1967, zwł. s. 483—
486).
18° DELUMEAU, o.c., s. 31—42.
181 Tak np. Olaus Magnus pisał ok. 1555 r. w swym traktacie (Historia
de gentibus septentrionalis) o najnowszych odkryciach geograficznych,
a jednocześnie podawał do wiadomości czytelników odwieczne baśnie
o „biskupie morskim" i innych monstrach wodnych. Por. J. BALTRU-
ŚAITIS, Rćneils et Prodiges. Le gothigue fantastigue, Paris 1960, s. 328; —
DELUMEAU, o.c., s. 40.
182 O sanktuariach nadmorskich związanych z tą odmianą kultu
maryjnego zob. m.in. C. MARTINDALE, Notre Damę dans la littćrature
anglaise [w:] Maria..., o.c., t. II, s. 105, 113; — REAU, o.c., s. 66.
183 Reguła pastoralis IV (PL LXXVII, 128 A). — O dziejach tej me-
tafory zob. H. RAHNER, Symbole der Kirche. Die Eklesiologie der Vliter,
Salzburg 1964, s. 301—302 (tamże o antycznym toposie mare amarum
i o symbolice „złego morza" jako otchłani wiecznej śmierci; s. 272—303).
184 O antycznej genezie toposu naeicula animae zob. RAHNER, o.c.,
s. 324—329.
185 O tradycji teologicznej Okrętu Kościoła zob. m.in. RAHNER,
o.c., s. 305—313, 491—503. U schyłku Średniowiecza i w czasach nowożyt-
nych alegoria ta stosowana była głównie do Kościoła triumfującego nad
złem i herezją. Obszerną bibliografię przytacza A. LABUDA (Malarstwo
tablicowe w Gdańsku w 2 pol. XV w., Warszawa 1979, s. 121—129) anali-
zując obraz gdański z Dworu Artusa.
186 O bogatych treściach symbolicznych łączących się z przedstawie-
niami przeprawy św. Krzysztofa zob. m.in. T. ZIEMIŃSKA, Wyobrażenia
św. Krzysztofa w plastyce polskiej od pocz. XIV w. do końca XVI w. Symbo-
lika „przejścia" (praca magisterska, UAM Poznań 1980).
187 O polskich parafrazach hymnu Venantiusa zob. m.in. P. BAŃ-
KOWSKI, Nieznana odmiana pieśni „Zdrowaś gwiazdo morska" z wieku
XV, „Pamiętnik Literacki" XXIX,1932, s. 115—117; — WOJTKOWSKI,
Kult Matki Boskiej..., o.c., s. 253—254. — Autorem jednej z nich był
Jakub z Kalisza, kaznodzieja w Warcie ok. 1492—1494.
188 WOJTKOWSKI, Wiara w Niepokalane Poczęcie..., o.c., s. 155—
156 (v. 165—166), 164 (v. 232—233).
189 Ed. MALINOWSKI, o.c. (jak w przyp. 120), s. 261—262.
190 Pieśń o Wniebowzięciu w kodeksie z k. XV w. (Biblioteka Prowincji
00. Bernardynów w Krakowie, sygn. 2/R, f. 582—584); por. GRUDZIŃ-
SKI, o.c., s. 359—360. Utwór datowany na 4 ćwierć XV w.; por. W. WY-
DRA. Z średniowiecznej liryki polskiej („Świebodność Boga żywego"...
nieznany zabytek poezji bernardyńskiej), „Slavia Occidentalis" 1976 (34),
s. 159—170 (cytowany fragment na s. 165).
L'ASSOMPTION DE L' EGLISE PAROISSIALE DE WARTA. ANALYSE ICONOGRAPHIQUE
Entre 1844 et 1846, 4 Warta, une ville de la Grande
Pologne, on a trouve deux importantes peintures du gothique
tardif: dans 1'aneien couvent des bernardines une grande
Assomption de la Vierge et A 1'óglise paroissiale les parties d'un
triptyque du debut du XVIe siacie. Le tableau du couvent
est aujourd'hui propriete de la cathedrale de Włocławek. Les
volets et la predelle du triptyque appartiennent au Musee
National de Varsovie, tandis que le panneau central repre-
sentant 1'Assomption est reste A 1'eglise paroissiale de Warta.
Aussi bien les problemes de la datation de ces deux oeuvres
(dont nous allons parler en formes abregees „Warta I" et
„Warta II") que de leur provenance n'ont pas ete jusqu'a
ce moment resolus (les eglises de Warta ayant ete plusieurs
fois devastees et ruinees par 1'incendie). Conformement aux
recherches les plus recentes 1'Assomption de Warta,,!" a śte
peinte a Cracovie, probablement a la demande du couvent
des bernardins de Warta (pour leur eglise reconstruite aprbs
1'incendie de 1479). 11 y a un certain temps S. Dettloff, his-
torien eminent (cf.n. 20) a datę ce tableau d'environ 1467
et il l'a pris pour l'une des sources de la conception icono-
graphique du retable de 1'eglise Notre-Dame de Cracovie,
sculpte par Veit Stoss. — Quant au triptyque de Warta „II",
M. Walicki (cf.n. 9) a prouve que le cycle christologique des
volets avait eu pour modbles les gravures sur cuivre de
Hans Schaufelein — illustrant Speculum Passionis d'Ulrich
Pinder de 1507, ainsi que 1'edition polonaise de La vie de
Jesus Christ de Balthasar Opeć (Cracovie 1522) — d'ou la
datation hypothótique d'environ 1522. Dans le cycle „Warta
141
Fr. 9198, fol. 64°; — repr. LABORDE, o.c., tabl. LXXVIII. Por. też;
Oksford, Bodleian Library. Ms. Douce 374, fol. 96.
172 Na ramach rozdzielających kolejne sceny widnieją malowane bielą
wersety antyfony oraz wezwania quasi-litanijne. Por. m.in. J.E. DUTKIE-
WICZ, Nowo odkryte malowidło ścienne w dawnym klasztorze augustianów
w Krakowie, „Zeszyty Naukowe UJ" 45 („Prace z historii sztuki" 1), 1962,
s. 53—77; — DOMASŁOWSKI, KARŁOWSKA-KAMZOWA, KORNEC-
KI, MAŁKIEWICZÓWNA, o.c., s. 59. — O inspirowanych przez tekst
tejże antyfony przedstawieniach nędzarzy adorujących Marię (na witrażach
w Bernay i w Conches z pocz. XVI w.) zob. E. MALE, Hart religieuz de la
fin du Moyen Age..., o.c., s. 198—199.
173 Venantius Fortunatus Ave maris stella. Zob. m.in. BEISSEL,
o.c., s. 12, 127.
174 [...] Ipsa, inguam, est praeclara et eximia stella, super hoc mare
magnum et spatiosum necessario sublecata, micans meritis, illustrans exemplis.
O guisguis te intelligis in huius saeculi profluvio magis inter procellas et tem-
pestates fluctuare, guam per terram ambulare; ne anertas oculos a fulgore
huius sideris, si non vis obrui procellis. Si insurgant nenti tentationum, si
incurras scopulos tribulationum, respice stellam, voca Mariam. [...] In peri-
culis, in angustiis, in rebus dubiis, Mariam cogita, Mariam invoca (PL
CLXXXIII, 70—71).
175 M.A. CANNEY, Stella Maris, „Revue de 1'histoire des religions"
LVIII, 1937, s. 90—94; — L. REAU, Iconographie de 1'art chretien, t. II/2,
Paris 1957, s. 54.
176 Ethymologiae, VII, X, 1 (PL LXXXII, 289).
177 In Assumptione Beatae M.V.; por. Analecta hymnica Medii Aevi,
t. LIV, s. 323—324.
178 Naufragium (Opera omnia Desiderii Erasmi Roterodami, I/III,
Amsterdam 1972, s. 325—332). Por. m.in. J. DELUMEAU, La Peur en
Occident (XIVe—XVIIIe siecles). Une citć assiegće, Paris 1978, s. 35.
179 Por. m.in. P. HERRMANN, Siódma minęła, ósma przemija. Przy-
gody najwcześniejszych odkryć (ed. polska: Warszawa 1967, zwł. s. 483—
486).
18° DELUMEAU, o.c., s. 31—42.
181 Tak np. Olaus Magnus pisał ok. 1555 r. w swym traktacie (Historia
de gentibus septentrionalis) o najnowszych odkryciach geograficznych,
a jednocześnie podawał do wiadomości czytelników odwieczne baśnie
o „biskupie morskim" i innych monstrach wodnych. Por. J. BALTRU-
ŚAITIS, Rćneils et Prodiges. Le gothigue fantastigue, Paris 1960, s. 328; —
DELUMEAU, o.c., s. 40.
182 O sanktuariach nadmorskich związanych z tą odmianą kultu
maryjnego zob. m.in. C. MARTINDALE, Notre Damę dans la littćrature
anglaise [w:] Maria..., o.c., t. II, s. 105, 113; — REAU, o.c., s. 66.
183 Reguła pastoralis IV (PL LXXVII, 128 A). — O dziejach tej me-
tafory zob. H. RAHNER, Symbole der Kirche. Die Eklesiologie der Vliter,
Salzburg 1964, s. 301—302 (tamże o antycznym toposie mare amarum
i o symbolice „złego morza" jako otchłani wiecznej śmierci; s. 272—303).
184 O antycznej genezie toposu naeicula animae zob. RAHNER, o.c.,
s. 324—329.
185 O tradycji teologicznej Okrętu Kościoła zob. m.in. RAHNER,
o.c., s. 305—313, 491—503. U schyłku Średniowiecza i w czasach nowożyt-
nych alegoria ta stosowana była głównie do Kościoła triumfującego nad
złem i herezją. Obszerną bibliografię przytacza A. LABUDA (Malarstwo
tablicowe w Gdańsku w 2 pol. XV w., Warszawa 1979, s. 121—129) anali-
zując obraz gdański z Dworu Artusa.
186 O bogatych treściach symbolicznych łączących się z przedstawie-
niami przeprawy św. Krzysztofa zob. m.in. T. ZIEMIŃSKA, Wyobrażenia
św. Krzysztofa w plastyce polskiej od pocz. XIV w. do końca XVI w. Symbo-
lika „przejścia" (praca magisterska, UAM Poznań 1980).
187 O polskich parafrazach hymnu Venantiusa zob. m.in. P. BAŃ-
KOWSKI, Nieznana odmiana pieśni „Zdrowaś gwiazdo morska" z wieku
XV, „Pamiętnik Literacki" XXIX,1932, s. 115—117; — WOJTKOWSKI,
Kult Matki Boskiej..., o.c., s. 253—254. — Autorem jednej z nich był
Jakub z Kalisza, kaznodzieja w Warcie ok. 1492—1494.
188 WOJTKOWSKI, Wiara w Niepokalane Poczęcie..., o.c., s. 155—
156 (v. 165—166), 164 (v. 232—233).
189 Ed. MALINOWSKI, o.c. (jak w przyp. 120), s. 261—262.
190 Pieśń o Wniebowzięciu w kodeksie z k. XV w. (Biblioteka Prowincji
00. Bernardynów w Krakowie, sygn. 2/R, f. 582—584); por. GRUDZIŃ-
SKI, o.c., s. 359—360. Utwór datowany na 4 ćwierć XV w.; por. W. WY-
DRA. Z średniowiecznej liryki polskiej („Świebodność Boga żywego"...
nieznany zabytek poezji bernardyńskiej), „Slavia Occidentalis" 1976 (34),
s. 159—170 (cytowany fragment na s. 165).
L'ASSOMPTION DE L' EGLISE PAROISSIALE DE WARTA. ANALYSE ICONOGRAPHIQUE
Entre 1844 et 1846, 4 Warta, une ville de la Grande
Pologne, on a trouve deux importantes peintures du gothique
tardif: dans 1'aneien couvent des bernardines une grande
Assomption de la Vierge et A 1'óglise paroissiale les parties d'un
triptyque du debut du XVIe siacie. Le tableau du couvent
est aujourd'hui propriete de la cathedrale de Włocławek. Les
volets et la predelle du triptyque appartiennent au Musee
National de Varsovie, tandis que le panneau central repre-
sentant 1'Assomption est reste A 1'eglise paroissiale de Warta.
Aussi bien les problemes de la datation de ces deux oeuvres
(dont nous allons parler en formes abregees „Warta I" et
„Warta II") que de leur provenance n'ont pas ete jusqu'a
ce moment resolus (les eglises de Warta ayant ete plusieurs
fois devastees et ruinees par 1'incendie). Conformement aux
recherches les plus recentes 1'Assomption de Warta,,!" a śte
peinte a Cracovie, probablement a la demande du couvent
des bernardins de Warta (pour leur eglise reconstruite aprbs
1'incendie de 1479). 11 y a un certain temps S. Dettloff, his-
torien eminent (cf.n. 20) a datę ce tableau d'environ 1467
et il l'a pris pour l'une des sources de la conception icono-
graphique du retable de 1'eglise Notre-Dame de Cracovie,
sculpte par Veit Stoss. — Quant au triptyque de Warta „II",
M. Walicki (cf.n. 9) a prouve que le cycle christologique des
volets avait eu pour modbles les gravures sur cuivre de
Hans Schaufelein — illustrant Speculum Passionis d'Ulrich
Pinder de 1507, ainsi que 1'edition polonaise de La vie de
Jesus Christ de Balthasar Opeć (Cracovie 1522) — d'ou la
datation hypothótique d'environ 1522. Dans le cycle „Warta
141