Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0208
RECENZJE — KSIĄŻKI
środkowej. Przypomina też tezy ważnego dla tego obszaru
studium Andrzeja Tomaszewskiego na temat romańskich
kościołów z emporami zachodnimi, zaznacza jednak, że
problem genezy tych budowli pozostaje nadal otwarty.
Wreszcie powołuje się w jednym miejscu na pracę Klementyny
Żurowskiej o transepcie I katedry na Wawelu i przypomina
wzmiankę o sprowadzeniu ok. 1260 r. z Węgier do Chełma
chrzcielnicy wykonanej z czerwonego marmuru. Trzeba tu
podkreślić, iż uwzględnienie w I tomie Dziejów Sztuki Polskiej
obiektów wczesnogotyckich, w tym szczególnie architektury
cystersów, ugruntowało przekonanie o późnym pojawieniu
się tego stylu na naszych ziemiach.
Nauka węgierska od pewnego czasu reprezentuje przeciw-
stawną tendencję. Jest to po części problem metodologiczny
i terminologiczny, Autor rozpatruje go więc w ostatniej części
książki, przypominając raczej sprawę niż włączając się w długą
dyskusję na tomat istoty i definicji stylu oraz typologii. W od-
niesieniu do Węgier Erno Marosi konkluduje, że nie można
stwierdzić występowania „stylu przejściowego". Natomiast
z całą pewnością ok. roku 1200 zachodziły tam zjawiska
przełomowe dla dalszego rozwoju sztuki, tworzące historyczny
okres przejściowy trwający do ok. poł. XIII w.
Cennym uzupełnieniem książki są aneksy. Pierwszy, to
starannie opracowany katalog wszystkich wymienionych
w tekście fragmentów rzeźbiarskich z Esztergom, które — ze
względów stylistycznych — podzielono na kilka grup. Infor-
macje dotyczące znacznej części gotyckich elementów są tu
opublikowane po raz pierwszy. W drugim aneksie została
podjęta próba przestrzennej rekonstrukcji liturgii w katedrze
św. Wojciecha, na podstawie zestawionych źródłowych
tekstów; dodano też plan z zaznaczonymi drogami procesji.
Ten stosunkowo niewielki aneks stanowi doskonały punkt
wyjścia do szerszych badań nad związkami liturgii i architek-
tury w średniowieczu.
Troskę Autora o stronę „techniczną" pracy uwidaczniają
liczne tablice rysunkowe w tekście i bogaty zestaw ilustracji.
Odczuwa się natomiast brak map. Szkoda też, że wydruko-
kowane na pięknym papierze zdjęcia są czasami szare i nie-
ostre. Nie zawsze też były wykonane umiejętnie, szczególnie
w przypadku ujęć całych budowli, robionych z bliska i szeroko-
kątnymi obiektywami. Stąd sporo „przewracających się"
obiektów i „wykrzywionych" fragmentów. Nie zmienia to
faktu, że otrzymaliśmy niemal pełny fotograficzny korpus
wczesnogotyckiej architektury na Węgrzech. Nasuwa się tu
nieco przekorne pytanie: co by było, gdyby zachowało się na
Węgrzech znacznie więcej zabytków średniowiecznych ? Czy
wówczas analizy i dokumentacja byłyby równie szczegółowe
i wyczerpujące ?
Trzeba też przyznać, iż omawiana książka jest kolejnym
świadectwem dbałości uczonych węgierskich o poziom badań
i publikacji. Od czasu pierwszych opracowań Marosiego ukaza-
ły się też syntetyczne, lecz mniej szczegółowe studia Dezsó
Dercsenyego, Gezy Entza i Lńszlo Gerevicha, które umożli-
wiły Autorowi zajęcie bardziej zdecydowanego stanowiska.
W roku 1971 próbował on w sposób całościowy spojrzeć na
tendencje stylowe i ośrodki architektury na Węgrzech w okre-
sie późnego gotyku. Ostatnia praca zamyka niejako epokę
gotyku z „drugiej strony". Jako opracowanie bez porównania
bardziej wartościowe i efektowne, stanowi najwybitniejszą
dotąd pozycję w dorobku Erno Marosiego.
Instytut Sztuki, Warszawa,
1984 PAN
środkowej. Przypomina też tezy ważnego dla tego obszaru
studium Andrzeja Tomaszewskiego na temat romańskich
kościołów z emporami zachodnimi, zaznacza jednak, że
problem genezy tych budowli pozostaje nadal otwarty.
Wreszcie powołuje się w jednym miejscu na pracę Klementyny
Żurowskiej o transepcie I katedry na Wawelu i przypomina
wzmiankę o sprowadzeniu ok. 1260 r. z Węgier do Chełma
chrzcielnicy wykonanej z czerwonego marmuru. Trzeba tu
podkreślić, iż uwzględnienie w I tomie Dziejów Sztuki Polskiej
obiektów wczesnogotyckich, w tym szczególnie architektury
cystersów, ugruntowało przekonanie o późnym pojawieniu
się tego stylu na naszych ziemiach.
Nauka węgierska od pewnego czasu reprezentuje przeciw-
stawną tendencję. Jest to po części problem metodologiczny
i terminologiczny, Autor rozpatruje go więc w ostatniej części
książki, przypominając raczej sprawę niż włączając się w długą
dyskusję na tomat istoty i definicji stylu oraz typologii. W od-
niesieniu do Węgier Erno Marosi konkluduje, że nie można
stwierdzić występowania „stylu przejściowego". Natomiast
z całą pewnością ok. roku 1200 zachodziły tam zjawiska
przełomowe dla dalszego rozwoju sztuki, tworzące historyczny
okres przejściowy trwający do ok. poł. XIII w.
Cennym uzupełnieniem książki są aneksy. Pierwszy, to
starannie opracowany katalog wszystkich wymienionych
w tekście fragmentów rzeźbiarskich z Esztergom, które — ze
względów stylistycznych — podzielono na kilka grup. Infor-
macje dotyczące znacznej części gotyckich elementów są tu
opublikowane po raz pierwszy. W drugim aneksie została
podjęta próba przestrzennej rekonstrukcji liturgii w katedrze
św. Wojciecha, na podstawie zestawionych źródłowych
tekstów; dodano też plan z zaznaczonymi drogami procesji.
Ten stosunkowo niewielki aneks stanowi doskonały punkt
wyjścia do szerszych badań nad związkami liturgii i architek-
tury w średniowieczu.
Troskę Autora o stronę „techniczną" pracy uwidaczniają
liczne tablice rysunkowe w tekście i bogaty zestaw ilustracji.
Odczuwa się natomiast brak map. Szkoda też, że wydruko-
kowane na pięknym papierze zdjęcia są czasami szare i nie-
ostre. Nie zawsze też były wykonane umiejętnie, szczególnie
w przypadku ujęć całych budowli, robionych z bliska i szeroko-
kątnymi obiektywami. Stąd sporo „przewracających się"
obiektów i „wykrzywionych" fragmentów. Nie zmienia to
faktu, że otrzymaliśmy niemal pełny fotograficzny korpus
wczesnogotyckiej architektury na Węgrzech. Nasuwa się tu
nieco przekorne pytanie: co by było, gdyby zachowało się na
Węgrzech znacznie więcej zabytków średniowiecznych ? Czy
wówczas analizy i dokumentacja byłyby równie szczegółowe
i wyczerpujące ?
Trzeba też przyznać, iż omawiana książka jest kolejnym
świadectwem dbałości uczonych węgierskich o poziom badań
i publikacji. Od czasu pierwszych opracowań Marosiego ukaza-
ły się też syntetyczne, lecz mniej szczegółowe studia Dezsó
Dercsenyego, Gezy Entza i Lńszlo Gerevicha, które umożli-
wiły Autorowi zajęcie bardziej zdecydowanego stanowiska.
W roku 1971 próbował on w sposób całościowy spojrzeć na
tendencje stylowe i ośrodki architektury na Węgrzech w okre-
sie późnego gotyku. Ostatnia praca zamyka niejako epokę
gotyku z „drugiej strony". Jako opracowanie bez porównania
bardziej wartościowe i efektowne, stanowi najwybitniejszą
dotąd pozycję w dorobku Erno Marosiego.
Instytut Sztuki, Warszawa,
1984 PAN