Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0210
RECENZJE — KSIĄŻKI
I katedry wawelskiej. Zdenćk Kudólka scharakteryzował
rozwój architektury romańskiej na Morawach. Jego zdaniem
te stosunkowo słabo rozpoznane budowle cechuje znaczna
różnorodność form, konserwatyzm i związki z miejscową archi-
tekturą drewnianą. Rzeźbą romańską w Czechach i na Mora-
wach zajął się Jaromir Homolka. Pierwsze jej zabytki pocho-
dzą z końca XI w. Przegląd dzieł — również rzeźb znanych
ze źródeł pisanych — zamykają obiekty z drugiej połowy
XIII w., stanowiące przykład rustykalizacji rzeźby. Jifi
Maśm przedstawił zarys dziejów romańskiego malarstwa
książkowego i ściennego w Czechach i na Morawach. W części
rozdziału poświęconej miniatorstwu omówił grupę rękopisów
iluminowanych tzw. Mistrza Kodeksu Wyszehradzkiego, do
której zalicza się również Evangelistarium (tzw. Codex aureus
lub Ewangeliarz gnieźnieński, Gniezno, Biblioteka Kapitulna,
sygn. Ms la) i Evangelistarium (tzw. Codex aureus Pulto-
viensis, Zloty kodeks puluski, Kraków, Muzeum Narodowe,
Oddział Czartoryskich, sygn. Ms, 1207). Autor przyjął wcześ-
niejszą, nieudowodnioną hipotezę o darowaniu kodeksów
z Czech do Polski. Tymczasem jednak, dzięki wnikliwym
badaniom nad rękopisem gnieźnieńskim, Tadeusz Dobrze-
niecki znalazł drogę, którą dzieło to dotarło do Polski. Rewe-
lacyjne wyniki tych badań będą wkrótce opublikowane.
W rozdziale Romańskie rzemiosło artystyczne Benda zajął się
zabytkami złotnictwa, numizmatyki, odlewnictwa, ceramiki,
uzbrojenia i tkactwa. Rozważając hipotezy Adolfa Gold-
schmidta, Hansa Swarzenskiego i Petera Blocha o związkach
Drzwi Gnieźnieńskich ze sztuką czeską — • odrzucił je, powo-
łując się na rozprawę Lecha Kalinowskiego.
W drugiej części publikacji — zatytułowanej Sztuka go-
tycka od połowy XIII wieku do roku 1420 — Dobroslav Libal
przedstawił dzieje architektury. Po krótkim wprowadzeniu
Autor zaprezentował budowle związane z działalnością cys-
tersów w pierwszej połowie XIII w., omówił początki urba-
nistyki, a następnie rozwój architektury za panowania Prze-
mysła Ottokara II (1253—1278), w czasach Wacława II
(1278—1305) i Jana Luksemburskiego (1310—1346) oraz pod
rządami Karola IV (1346—1378) i Wacława IV (1378—1419).
Podobne cezury przyjął Albert Kutal w zarysie dziejów rzeźby
gotyckiej. Badacz zajął się nie tylko zabytkami zachowanymi,
lecz również dziełami o istnieniu których wiadomo tylko ze
źródeł pisanych. Wśród rzeźb pierwszej połowy XIV w. zwrócił
uwagę na odkryte przed kilkunasty laty posągi z fasady domu
„Pod dzwonem" przy placu staromiejskim w Pradze. Dzieła
te, datowane na lata ok. 1330 r., stanowią interesującą ana-
logię do nagrobków: wrocławskiego Henryka IV i Bolka I
w Krzeszowie. Z wpływami rzeźby czeskiej 2 ćwierci XIV w.
łączy Kutal figurki jasełkowe w kościele klarysek w Krakowie
oraz figurę Marii z Dzieciątkiem w Lipnicy Murowanej.
Autor poświęcił dużo miejsca rzeźbom parlerowskim. Cen-
tralny problem w badaniu sztuki schyłku wieku XIV i po-
czątków XV stanowi styl piękny. W opracowaniu Kutala
wśród dzieł tego stylu znalazły się m.in. Piękne Madonny
z Wrocławia i z Torunia oraz posąg Chrystusa w Ogrójcu
z kościoła św. Jana w Malborku. Warto zaznaczyć, że rzeźba
malborska nie przepadła podczas ostatniej wojny, lecz znaj-
duje się w Muzeum Zamkowym w Malborku. Niestety Kutal
(zm. 1976 r.) nie mógł uwzględnić w swoim opracowaniu
wyników najnowszych badań nad rzeźbą drugiej połowy
XIV w., podjętych w związku z wystawą sztuki parlerowskiej
w Kolonii w 1978 r.
Dzieje malarstwa gotyckiego do roku 1420 zostały przed-
stawione w kilku rozdziałach. Początki tej sztuki scharak-
teryzował Karel Stejskal. Oprócz zabytków miniatorstwa,
malowideł ściennych z okresu od trzeciej ćwierci XIII wieku
do około 1340—1350 r. uwzględnił on również witraże, znane
ze źródeł pisanych, oraz płyty nagrobne z przedstawieniami
oddanymi techniką rytu. Wśród rękopisów iluminowanych
odnotował Komentarze do czterech ewangelii Mikołaja de Lyra
(Kraków, Biblioteka Jagiellońska, sygn. Cod. 1472) — oraz
dwa dzieła śląskie: Mszał diecezji wrocławskiej (Wrocław,
Biblioteka Uniwersytecka, sygn. M 1151) i Kodeks lubiński
z legendą obrazową św. Jadwigi (Malibu, Kalifornia, USA,
J. Paul Getty Museum). Kolejny rozdział poświęcony ma-
larstwu Karlstejn a duorske malirstvi doby Karla I V przygo-
towała Vlasta Dvofakovń. Zdaniem Autorki malowidła karl-
sztejńskie zasłużyły na monografię w ramach syntezy, po-
nieważ zamek zajmuje wyjątkowe miejsce w dziejach kultury
średniowiecznej Europy. Z podobnych względów należało
raczej wyodrębnić dla wszystkich dziedzin sztuki okres
rządów Karola IV. Pozostałe dzieła reprezentujące nurt
dworski malarstwa czeskiego doby Karola IV — m.in. malo-
widła w klasztorze na Slovenach i w katedrze św. Wita —
omówił Stejskal. Badacz ten scharakteryzował także ma-
larstwo ścienne drugiej połowy XIV i początków XV wieku.
Obok zabytków znajdujących się w Czechach i na Morawach
wymienił malowidła ścienne w Kałkowie i w Małujowicach.
Malarstwo tablicowe opracował Jaroslav Peśina, wymieniając
wśród wczesnych dzieł czeskich obraz Trójcy Św. (Tron Łaski)
ze Świerzawy (Wrocław, Muzeum Narodowe). Zarys dziejów
malarstwa gotyckiego do roku 1420 kończy artykuł Jozefa
Krasy o malarstwie książkowym. Autor przedstawił rozwój
miniatorstwa poczynając od drugiej tercji XIV w., odnoto-
wując również rękopisy czeskie i śląskie przechowywane
w bibliotekach polskich. Emanuel Poche napisał rozdział
poświęcony rzemiosłu artystycznemu: złotnictwu, sfragistyce,
zabytkom uzbrojenia, odlewnictwa, kowalstwa, wyrobom ze
skóry, witrażom i ceramice. Wśród dzieł czeskich, które za-
chowały się w Polsce — oprawa rękopisu Objawień św. Brygidy
Jana Kropacza z Kłobucka (Płock, Muzeum Diecezjalne) —
znalazły się, bez specjalnych wyjaśnień, płocka herma św.
Zygmunta oraz kielich i herma św. Marii Magdaleny ze
Stopnicy.
Wojny husyckie po śmierci Wacława IV (zm. 1419) stano-
wiły wyraźną cezurę w dziejach królestwa czeskiego. Po
wspaniałym rozkwicie sztuki w drugiej połowie XIV i na
początku XV w. nastąpiła stagnacja w jej rozwoju. Czechy
przestały być centrum artystycznym Europy środkowej.
Ożywienie działalności artystów przypadło na drugą połowę
XV w. zwłaszcza na okres panowania Władysława Jagielloń-
czyka 1471—1516). Wykształciły się wówczas regionalne
•
204
I katedry wawelskiej. Zdenćk Kudólka scharakteryzował
rozwój architektury romańskiej na Morawach. Jego zdaniem
te stosunkowo słabo rozpoznane budowle cechuje znaczna
różnorodność form, konserwatyzm i związki z miejscową archi-
tekturą drewnianą. Rzeźbą romańską w Czechach i na Mora-
wach zajął się Jaromir Homolka. Pierwsze jej zabytki pocho-
dzą z końca XI w. Przegląd dzieł — również rzeźb znanych
ze źródeł pisanych — zamykają obiekty z drugiej połowy
XIII w., stanowiące przykład rustykalizacji rzeźby. Jifi
Maśm przedstawił zarys dziejów romańskiego malarstwa
książkowego i ściennego w Czechach i na Morawach. W części
rozdziału poświęconej miniatorstwu omówił grupę rękopisów
iluminowanych tzw. Mistrza Kodeksu Wyszehradzkiego, do
której zalicza się również Evangelistarium (tzw. Codex aureus
lub Ewangeliarz gnieźnieński, Gniezno, Biblioteka Kapitulna,
sygn. Ms la) i Evangelistarium (tzw. Codex aureus Pulto-
viensis, Zloty kodeks puluski, Kraków, Muzeum Narodowe,
Oddział Czartoryskich, sygn. Ms, 1207). Autor przyjął wcześ-
niejszą, nieudowodnioną hipotezę o darowaniu kodeksów
z Czech do Polski. Tymczasem jednak, dzięki wnikliwym
badaniom nad rękopisem gnieźnieńskim, Tadeusz Dobrze-
niecki znalazł drogę, którą dzieło to dotarło do Polski. Rewe-
lacyjne wyniki tych badań będą wkrótce opublikowane.
W rozdziale Romańskie rzemiosło artystyczne Benda zajął się
zabytkami złotnictwa, numizmatyki, odlewnictwa, ceramiki,
uzbrojenia i tkactwa. Rozważając hipotezy Adolfa Gold-
schmidta, Hansa Swarzenskiego i Petera Blocha o związkach
Drzwi Gnieźnieńskich ze sztuką czeską — • odrzucił je, powo-
łując się na rozprawę Lecha Kalinowskiego.
W drugiej części publikacji — zatytułowanej Sztuka go-
tycka od połowy XIII wieku do roku 1420 — Dobroslav Libal
przedstawił dzieje architektury. Po krótkim wprowadzeniu
Autor zaprezentował budowle związane z działalnością cys-
tersów w pierwszej połowie XIII w., omówił początki urba-
nistyki, a następnie rozwój architektury za panowania Prze-
mysła Ottokara II (1253—1278), w czasach Wacława II
(1278—1305) i Jana Luksemburskiego (1310—1346) oraz pod
rządami Karola IV (1346—1378) i Wacława IV (1378—1419).
Podobne cezury przyjął Albert Kutal w zarysie dziejów rzeźby
gotyckiej. Badacz zajął się nie tylko zabytkami zachowanymi,
lecz również dziełami o istnieniu których wiadomo tylko ze
źródeł pisanych. Wśród rzeźb pierwszej połowy XIV w. zwrócił
uwagę na odkryte przed kilkunasty laty posągi z fasady domu
„Pod dzwonem" przy placu staromiejskim w Pradze. Dzieła
te, datowane na lata ok. 1330 r., stanowią interesującą ana-
logię do nagrobków: wrocławskiego Henryka IV i Bolka I
w Krzeszowie. Z wpływami rzeźby czeskiej 2 ćwierci XIV w.
łączy Kutal figurki jasełkowe w kościele klarysek w Krakowie
oraz figurę Marii z Dzieciątkiem w Lipnicy Murowanej.
Autor poświęcił dużo miejsca rzeźbom parlerowskim. Cen-
tralny problem w badaniu sztuki schyłku wieku XIV i po-
czątków XV stanowi styl piękny. W opracowaniu Kutala
wśród dzieł tego stylu znalazły się m.in. Piękne Madonny
z Wrocławia i z Torunia oraz posąg Chrystusa w Ogrójcu
z kościoła św. Jana w Malborku. Warto zaznaczyć, że rzeźba
malborska nie przepadła podczas ostatniej wojny, lecz znaj-
duje się w Muzeum Zamkowym w Malborku. Niestety Kutal
(zm. 1976 r.) nie mógł uwzględnić w swoim opracowaniu
wyników najnowszych badań nad rzeźbą drugiej połowy
XIV w., podjętych w związku z wystawą sztuki parlerowskiej
w Kolonii w 1978 r.
Dzieje malarstwa gotyckiego do roku 1420 zostały przed-
stawione w kilku rozdziałach. Początki tej sztuki scharak-
teryzował Karel Stejskal. Oprócz zabytków miniatorstwa,
malowideł ściennych z okresu od trzeciej ćwierci XIII wieku
do około 1340—1350 r. uwzględnił on również witraże, znane
ze źródeł pisanych, oraz płyty nagrobne z przedstawieniami
oddanymi techniką rytu. Wśród rękopisów iluminowanych
odnotował Komentarze do czterech ewangelii Mikołaja de Lyra
(Kraków, Biblioteka Jagiellońska, sygn. Cod. 1472) — oraz
dwa dzieła śląskie: Mszał diecezji wrocławskiej (Wrocław,
Biblioteka Uniwersytecka, sygn. M 1151) i Kodeks lubiński
z legendą obrazową św. Jadwigi (Malibu, Kalifornia, USA,
J. Paul Getty Museum). Kolejny rozdział poświęcony ma-
larstwu Karlstejn a duorske malirstvi doby Karla I V przygo-
towała Vlasta Dvofakovń. Zdaniem Autorki malowidła karl-
sztejńskie zasłużyły na monografię w ramach syntezy, po-
nieważ zamek zajmuje wyjątkowe miejsce w dziejach kultury
średniowiecznej Europy. Z podobnych względów należało
raczej wyodrębnić dla wszystkich dziedzin sztuki okres
rządów Karola IV. Pozostałe dzieła reprezentujące nurt
dworski malarstwa czeskiego doby Karola IV — m.in. malo-
widła w klasztorze na Slovenach i w katedrze św. Wita —
omówił Stejskal. Badacz ten scharakteryzował także ma-
larstwo ścienne drugiej połowy XIV i początków XV wieku.
Obok zabytków znajdujących się w Czechach i na Morawach
wymienił malowidła ścienne w Kałkowie i w Małujowicach.
Malarstwo tablicowe opracował Jaroslav Peśina, wymieniając
wśród wczesnych dzieł czeskich obraz Trójcy Św. (Tron Łaski)
ze Świerzawy (Wrocław, Muzeum Narodowe). Zarys dziejów
malarstwa gotyckiego do roku 1420 kończy artykuł Jozefa
Krasy o malarstwie książkowym. Autor przedstawił rozwój
miniatorstwa poczynając od drugiej tercji XIV w., odnoto-
wując również rękopisy czeskie i śląskie przechowywane
w bibliotekach polskich. Emanuel Poche napisał rozdział
poświęcony rzemiosłu artystycznemu: złotnictwu, sfragistyce,
zabytkom uzbrojenia, odlewnictwa, kowalstwa, wyrobom ze
skóry, witrażom i ceramice. Wśród dzieł czeskich, które za-
chowały się w Polsce — oprawa rękopisu Objawień św. Brygidy
Jana Kropacza z Kłobucka (Płock, Muzeum Diecezjalne) —
znalazły się, bez specjalnych wyjaśnień, płocka herma św.
Zygmunta oraz kielich i herma św. Marii Magdaleny ze
Stopnicy.
Wojny husyckie po śmierci Wacława IV (zm. 1419) stano-
wiły wyraźną cezurę w dziejach królestwa czeskiego. Po
wspaniałym rozkwicie sztuki w drugiej połowie XIV i na
początku XV w. nastąpiła stagnacja w jej rozwoju. Czechy
przestały być centrum artystycznym Europy środkowej.
Ożywienie działalności artystów przypadło na drugą połowę
XV w. zwłaszcza na okres panowania Władysława Jagielloń-
czyka 1471—1516). Wykształciły się wówczas regionalne
•
204