Zitierlink:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0267
JACEK PURCHLA
STAN BADAŃ NAD WPŁYWAMI WIEDEŃSKIMI
W ARCHITEKTURZE POLSKIEJ NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU
Mimo długiej tradycji wzajemnych kontaktów ar-
tystycznych badania nad polsko-austriackimi związ-
kami w architekturze XIX i początków XX wieku są
ciągle jeszcze stosunkowo słabo zaawansowane. Głów-
nym źródłem tej słabości jest przede wszystkim dłu-
gotrwałe niedocenianie i lekceważenie architektury
okresu historyzmu, secesji i modernizmu. W przy-
padku polsko-austriackich związków w architekturze
dodatkowym czynnikiem utrudniającym podejmowa-
nie badań był okupacyjny aspekt tych stosunków
w XIX w. Wznoszoną przez władze austriackie na
ziemiach polskich architekturę uważano przez długi
czas za symbol obcej dominacji. W ten sposób słuszne
przykłady, jak przebudowa Zamku Królewskiego
na Wawelu przez Jana Chrzciciela Markla na au-
striackie koszary, stawały się pretekstem do wycią-
gania niesłusznych wniosków. Doprowadziło to do
zniszczenia po drugiej wojnie światowej wielu cen-
nych zabytków architektury wieku XIX. Tak np. w
Krakowie rozebrano neogotycki odwach przy wieży
Ratuszowej i szereg interesujących fortyfikacji au-
striackiej „Festung Krakau". Jeszcze w latach sześć-
dziesiątych prof. Karol Estreicher, uznawszy neogo-
tycką przebudowę Collegium Maius Uniwersytetu Ja-
giellońskiego (przeprowadzoną przez wybitnego archi-
tekta austriackiego Hermanna Bergmanna) za niem-
czenie architektury Krakowa przez Wiedeń, usunął
wszelkie dziewiętnastowieczne naleciałości z tegó
gmachu Ł
Zasadniczy zwrot, jaki nastąpił w latach sześćdzie-
siątych w kwestii oceny wartości architektury prze-
łomu XIX i XX wieku, spowodował żywiołowy roz-
wój studiów nad historyzmem, secesją i moderniz-
mem w architekturze. Od tego czasu prowadzone są
również szersze badania nad architekturą polską prze-
łomu XIX i XX wieku. W badaniach tych, dość
wcześnie, pojawiła się konieczność ustalenia wpływu
ośrodków obcych — kształtujących ówczesną sztukę
europejską — na architekturę powstającą na zie-
miach polskich 2. Wpływy angielskie, francuskie, nie-
mieckie w architekturze polskiej XIX w. mają już
stosunkowo bogatą literaturę przedmiotu. Tak np. od-
działywanie ośrodka berlińskiego na architekturę
Poznania, Wrocławia, Warszawy czy Łodzi omówiono
przy okazji różnego rodzaju opracowań monograficz-
nych i syntetycznych. Osobne studia poświęcono dzia-
łalności i wpływowi na ziemiach polskich Karla
Friedricha Schinkla 3. Dobrym przykładem przełamy-
wania istniejących w tym względzie barier psycholo-
gicznych jest wydana ostatnio monografia poznań-
skiego Forum Cesarskiego, symbolu pruskiej polityki
germanizacyjnej wobec Wielkopolski4. Tym bardziej
więc razić musi wyraźny niedorozwój badań nad ro-
lą Wiednia w rozwoju architektury polskiej przełomu
XIX i XX wieku. Nawet przecież w potocznym od-
czuciu dziewiętnastowieczna estetyka wielu miast
Śląska Cieszyńskiego i Galicji jest bardzo bliska
estetyce miast austriackich.
Znaczenie Wiednia dla historii architektury pol-
skiej z przełomu wieków wynika przede wszystkim z
rosnącej roli naddunajskiej stolicy jako ważnego
ośrodka ówczesnej myśli artystycznej. Przeobrażenie
Wiednia w wielką europejską metropolię, a przede
wszystkim podjęcie w połowie XIX stulecia realiza-
cji monumentalnej Ringstrasse, doprowadziło w krót-
kim czasie do powstania w stolicy Austro-Węgier
silnego środowiska architektonicznego. Działali tuta*
tak wybitni przedstawiciele dojrzałego historyzmu jak:
Gottfried Semper, Theophil von Hansen, Friedrich von
Schmidt czy Heinrich von Ferstel. Na przełomie XIX
i XX wieku Wiedeń, przeżywający apogeum swego
rozwoju, stał się jednym z najważniejszych ośrod-
259
STAN BADAŃ NAD WPŁYWAMI WIEDEŃSKIMI
W ARCHITEKTURZE POLSKIEJ NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU
Mimo długiej tradycji wzajemnych kontaktów ar-
tystycznych badania nad polsko-austriackimi związ-
kami w architekturze XIX i początków XX wieku są
ciągle jeszcze stosunkowo słabo zaawansowane. Głów-
nym źródłem tej słabości jest przede wszystkim dłu-
gotrwałe niedocenianie i lekceważenie architektury
okresu historyzmu, secesji i modernizmu. W przy-
padku polsko-austriackich związków w architekturze
dodatkowym czynnikiem utrudniającym podejmowa-
nie badań był okupacyjny aspekt tych stosunków
w XIX w. Wznoszoną przez władze austriackie na
ziemiach polskich architekturę uważano przez długi
czas za symbol obcej dominacji. W ten sposób słuszne
przykłady, jak przebudowa Zamku Królewskiego
na Wawelu przez Jana Chrzciciela Markla na au-
striackie koszary, stawały się pretekstem do wycią-
gania niesłusznych wniosków. Doprowadziło to do
zniszczenia po drugiej wojnie światowej wielu cen-
nych zabytków architektury wieku XIX. Tak np. w
Krakowie rozebrano neogotycki odwach przy wieży
Ratuszowej i szereg interesujących fortyfikacji au-
striackiej „Festung Krakau". Jeszcze w latach sześć-
dziesiątych prof. Karol Estreicher, uznawszy neogo-
tycką przebudowę Collegium Maius Uniwersytetu Ja-
giellońskiego (przeprowadzoną przez wybitnego archi-
tekta austriackiego Hermanna Bergmanna) za niem-
czenie architektury Krakowa przez Wiedeń, usunął
wszelkie dziewiętnastowieczne naleciałości z tegó
gmachu Ł
Zasadniczy zwrot, jaki nastąpił w latach sześćdzie-
siątych w kwestii oceny wartości architektury prze-
łomu XIX i XX wieku, spowodował żywiołowy roz-
wój studiów nad historyzmem, secesją i moderniz-
mem w architekturze. Od tego czasu prowadzone są
również szersze badania nad architekturą polską prze-
łomu XIX i XX wieku. W badaniach tych, dość
wcześnie, pojawiła się konieczność ustalenia wpływu
ośrodków obcych — kształtujących ówczesną sztukę
europejską — na architekturę powstającą na zie-
miach polskich 2. Wpływy angielskie, francuskie, nie-
mieckie w architekturze polskiej XIX w. mają już
stosunkowo bogatą literaturę przedmiotu. Tak np. od-
działywanie ośrodka berlińskiego na architekturę
Poznania, Wrocławia, Warszawy czy Łodzi omówiono
przy okazji różnego rodzaju opracowań monograficz-
nych i syntetycznych. Osobne studia poświęcono dzia-
łalności i wpływowi na ziemiach polskich Karla
Friedricha Schinkla 3. Dobrym przykładem przełamy-
wania istniejących w tym względzie barier psycholo-
gicznych jest wydana ostatnio monografia poznań-
skiego Forum Cesarskiego, symbolu pruskiej polityki
germanizacyjnej wobec Wielkopolski4. Tym bardziej
więc razić musi wyraźny niedorozwój badań nad ro-
lą Wiednia w rozwoju architektury polskiej przełomu
XIX i XX wieku. Nawet przecież w potocznym od-
czuciu dziewiętnastowieczna estetyka wielu miast
Śląska Cieszyńskiego i Galicji jest bardzo bliska
estetyce miast austriackich.
Znaczenie Wiednia dla historii architektury pol-
skiej z przełomu wieków wynika przede wszystkim z
rosnącej roli naddunajskiej stolicy jako ważnego
ośrodka ówczesnej myśli artystycznej. Przeobrażenie
Wiednia w wielką europejską metropolię, a przede
wszystkim podjęcie w połowie XIX stulecia realiza-
cji monumentalnej Ringstrasse, doprowadziło w krót-
kim czasie do powstania w stolicy Austro-Węgier
silnego środowiska architektonicznego. Działali tuta*
tak wybitni przedstawiciele dojrzałego historyzmu jak:
Gottfried Semper, Theophil von Hansen, Friedrich von
Schmidt czy Heinrich von Ferstel. Na przełomie XIX
i XX wieku Wiedeń, przeżywający apogeum swego
rozwoju, stał się jednym z najważniejszych ośrod-
259