Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0317
MA T E R I A Ł Y
VLADAS DREMA
DZIAŁALNOŚĆ ARTYSTYCZNA EUSTACHEGO KOTOWICZA
Do nielicznych w drugiej połowie XVII oraz na
początku XVIII stulecia przedstawicieli wyższego du-
chowieństwa parających się działalnością artystyczną
należał kanonik kapituły wileńskiej, Eustachy Koto-
wicz (1637—1704), człowiek o wszechstronnym wy-
kształceniu i wysokiej kulturze artystycznej. Mądry
i przedsiębiorczy posiadał autorytet oraz pełne zau-
fanie kapituły, skutecznie wypełniając z jej porucze-
nia bardzo ważne i delikatne misje.
Urodził się w Odelsku jako młodszy z dwóch sy-
nów Jana herbu Korczak, stolnika orszańskiego i pod-
starościego grodzieńskiego1. Mimo wnikliwych poszu-
kiwań archiwalnych nie posiadamy, niestety, infor-
macji na temat miejsca i kierunku jego studiów. Z
późniejszych lakonicznych wzmianek w aktach kapi-
tuły wileńskiej wnosić można, iż pobierał nauki za
granicą 2, a przebieg kariery świadczy o gruntownym
wykształceniu w zakresie prawa, teologii i kaznodziej-
stwa. Zamiłowanie do architektury oraz podstawy
wiedzy o budownictwie zawdzięczać mógł Eustachy
swemu stryjowi Andrzejowi Kotowiczowi (zm. 1682),
który w latach 1658—1681 piastował urząd horodni-
czego grodu wileńskiego z tytułem: praefectus aedifi-
ciorum S[erenissimi] R[egiae] M[aiestatis] Vilnensium.
Było to odpowiedzialne stanowisko, tym bardziej iż
po zniszczeniach wojennych 1661 r. zamki wileńskie
oraz pałac wielkoksiążęcy wymagały niezwłocznej
odbudowy. Andrzej Kotowicz prawdopodobnie posia-
dał odpowiednie przygotowanie zawodowe w zakre-
sie budownictwa wojskowego i cywilnego, skoro w
roku 1671, z polecenia króla, osobiście nadzorował
restaurację zamku wileńskiego i kierował regulacją
rzeki Wilenki 3.
Pierwszą potwierdzoną archiwalnie, związaną z
osobą Eustachego Kotowicza, datą jest rok 1661, w
którym otrzymał on święcenia kapłańskie, a w kilka
miesięcy później — zapewne dzięki poparciu starsze-
go brata Aleksandra (1622—1686) — godność kano-
nika kapituły wileńskiej. Już w roku następnym po-
wierzono mu de ikatną misję pośredniczenia w nara-
dzie z innymi kapitułami. Podczas synodu diecezjal-
nego w 1669 r. pełnił obowiązki sekretarza, a następ-
nie bibliotekarza kapituły. W latach 1671—1674 dał
się poznać jako znawca zagadnień prawnych. Prowa-
dził wówczas, z ramienia kapituły, śledztwo w spra-
wie zabójstwa w Poswolu. W październiku 1677 został
delegowany do Rzymu, by nie dopuścić do potwier-
dzenia przez Stolicę Apostolską nominacji biskupiej
Mikołaja Stefana Paca (1671—1684), któremu kapituła
zarzucała liczne nadużycia. Dnia 19 maja 1681 Eusta-
chy Kotowicz otrzymał prepozyturę kaplicy św. Kazi-
mierza przy katedrze wileńskiej, a w siedem lat póź-
niej został konsekrowany na biskupa smoleńskiego.
Od roku 1695 piastował urząd prepozyta katedry wi-
leńskiej. Zmarł 21 marca 1704 jako vir meritissimus
de Ecclesia Dei et Patria 4.
Aktywny udział Eustachego Kotowicza w życiu
organizacyjnym i politycznym kapituły był już kil-
kakrotnie przedmiotem badań, pomijano jednak mil-
czeniem zasługi, jakie ów duchowny położył w dzie-
jach architektury wileńskiej drugiej połowy XVII
wieku 5.
Wobec braku wcześniejszych przekazów na temat
działalności twórczej Kotowicza, za jej początek przy-
jąć można rok 1664, kiedy to młody, niespełna trzy-
dziestoletni kanonik otrzymał zezwolenie na budowę
pałacu 6. Znając jego późniejsze osiągnięcia artystycz-
ne przypuszczać wolno, iż owa siedziba, usytuowana
na placu katedralnym, powstała „według własnej in-
wencji i własnego abrysu" posesora. W aktach ka-
pituły wileńskiej zanotowano pod datą 13 paździer-
nika 1687 roku: Nominat smoleński Eustachy Koto-
wicz zbudował wspaniały pałac, naprzeciwko kate-
dry przy domu wikariackim 7. Sformułowanie to
oznaczać może zarówno fakt pokrycia kosztów
wzniesienia pałacu jak też autorstwo projektu archi-
tektonicznego.
W roku 1667 powołano Eustachego Kotowicza r.^
309
VLADAS DREMA
DZIAŁALNOŚĆ ARTYSTYCZNA EUSTACHEGO KOTOWICZA
Do nielicznych w drugiej połowie XVII oraz na
początku XVIII stulecia przedstawicieli wyższego du-
chowieństwa parających się działalnością artystyczną
należał kanonik kapituły wileńskiej, Eustachy Koto-
wicz (1637—1704), człowiek o wszechstronnym wy-
kształceniu i wysokiej kulturze artystycznej. Mądry
i przedsiębiorczy posiadał autorytet oraz pełne zau-
fanie kapituły, skutecznie wypełniając z jej porucze-
nia bardzo ważne i delikatne misje.
Urodził się w Odelsku jako młodszy z dwóch sy-
nów Jana herbu Korczak, stolnika orszańskiego i pod-
starościego grodzieńskiego1. Mimo wnikliwych poszu-
kiwań archiwalnych nie posiadamy, niestety, infor-
macji na temat miejsca i kierunku jego studiów. Z
późniejszych lakonicznych wzmianek w aktach kapi-
tuły wileńskiej wnosić można, iż pobierał nauki za
granicą 2, a przebieg kariery świadczy o gruntownym
wykształceniu w zakresie prawa, teologii i kaznodziej-
stwa. Zamiłowanie do architektury oraz podstawy
wiedzy o budownictwie zawdzięczać mógł Eustachy
swemu stryjowi Andrzejowi Kotowiczowi (zm. 1682),
który w latach 1658—1681 piastował urząd horodni-
czego grodu wileńskiego z tytułem: praefectus aedifi-
ciorum S[erenissimi] R[egiae] M[aiestatis] Vilnensium.
Było to odpowiedzialne stanowisko, tym bardziej iż
po zniszczeniach wojennych 1661 r. zamki wileńskie
oraz pałac wielkoksiążęcy wymagały niezwłocznej
odbudowy. Andrzej Kotowicz prawdopodobnie posia-
dał odpowiednie przygotowanie zawodowe w zakre-
sie budownictwa wojskowego i cywilnego, skoro w
roku 1671, z polecenia króla, osobiście nadzorował
restaurację zamku wileńskiego i kierował regulacją
rzeki Wilenki 3.
Pierwszą potwierdzoną archiwalnie, związaną z
osobą Eustachego Kotowicza, datą jest rok 1661, w
którym otrzymał on święcenia kapłańskie, a w kilka
miesięcy później — zapewne dzięki poparciu starsze-
go brata Aleksandra (1622—1686) — godność kano-
nika kapituły wileńskiej. Już w roku następnym po-
wierzono mu de ikatną misję pośredniczenia w nara-
dzie z innymi kapitułami. Podczas synodu diecezjal-
nego w 1669 r. pełnił obowiązki sekretarza, a następ-
nie bibliotekarza kapituły. W latach 1671—1674 dał
się poznać jako znawca zagadnień prawnych. Prowa-
dził wówczas, z ramienia kapituły, śledztwo w spra-
wie zabójstwa w Poswolu. W październiku 1677 został
delegowany do Rzymu, by nie dopuścić do potwier-
dzenia przez Stolicę Apostolską nominacji biskupiej
Mikołaja Stefana Paca (1671—1684), któremu kapituła
zarzucała liczne nadużycia. Dnia 19 maja 1681 Eusta-
chy Kotowicz otrzymał prepozyturę kaplicy św. Kazi-
mierza przy katedrze wileńskiej, a w siedem lat póź-
niej został konsekrowany na biskupa smoleńskiego.
Od roku 1695 piastował urząd prepozyta katedry wi-
leńskiej. Zmarł 21 marca 1704 jako vir meritissimus
de Ecclesia Dei et Patria 4.
Aktywny udział Eustachego Kotowicza w życiu
organizacyjnym i politycznym kapituły był już kil-
kakrotnie przedmiotem badań, pomijano jednak mil-
czeniem zasługi, jakie ów duchowny położył w dzie-
jach architektury wileńskiej drugiej połowy XVII
wieku 5.
Wobec braku wcześniejszych przekazów na temat
działalności twórczej Kotowicza, za jej początek przy-
jąć można rok 1664, kiedy to młody, niespełna trzy-
dziestoletni kanonik otrzymał zezwolenie na budowę
pałacu 6. Znając jego późniejsze osiągnięcia artystycz-
ne przypuszczać wolno, iż owa siedziba, usytuowana
na placu katedralnym, powstała „według własnej in-
wencji i własnego abrysu" posesora. W aktach ka-
pituły wileńskiej zanotowano pod datą 13 paździer-
nika 1687 roku: Nominat smoleński Eustachy Koto-
wicz zbudował wspaniały pałac, naprzeciwko kate-
dry przy domu wikariackim 7. Sformułowanie to
oznaczać może zarówno fakt pokrycia kosztów
wzniesienia pałacu jak też autorstwo projektu archi-
tektonicznego.
W roku 1667 powołano Eustachego Kotowicza r.^
309