Citation link:
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1987/0423
KRONIKA
nie w nowym ratuszu. Przestała ona istnieć, gdy
w 1916 r. portrety te włączono do zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie (pełniącego wówczas także
rolę muzeum miejskiego). Kilka spośród tych obra-
zów przekazano do zbiorów Muzeum Historycznego
m. st. Warszawy. Trafiły też tutaj nieliczne ocalałe
relikty galerii )portretowych tworzonych w XIX w.
przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności,
Towarzystwo Higieniczne i Gminę Ewangelicko-
-Augsburską. Wiele portretów stanowiących cenne
pamiątki rodzinne ofiarowały Muzeum osoby pry-
watne, podstawowy jednak trzon kolekcji pochodzi
z zakupów, w większości dokonywanych wprost od
właścicieli, co ułatwiły apele kierowane do społe-
czeństwa za pośrednictwem prasy, radia i telewizji.
W ten sposób w wyniku kilkudziesięcioletnich sta-
rań powstała w Warszawie pierwsza — obejmująca
szeroki zasięg czasowy i środowiskowy — mTejska ga-
leria portretów. Trzeba podkreślić, że wiele obiektów
trafiło do zbiorów Muzeum w złym stanie. Dzięki
systematycznie prowadzonym pracom konserwator-
skim można je było stopniowo włączać do ekspozy-
cji stałej i wykorzystywać w rozmaitych pokazach1.
Całą kolekcję portretów zaprezentowano po raz
pierwszy w pięćdziesięciolecie Muzeum Historyczne-
go m.st. Warszawy na wystawie otwartej w dniu
18 grudnia 1986 r.2
Przedstawiona kolekcja, choć nie brak w niej
dzieł wysokiej klasy artystycznej, nie obfituje jednak
w prace czołowych portrecistów warszawskich, te
bowiem pozyskało głównie Muzeum Narodowe
w Warszawie, gromadzące od ponad stu lat dzieła
wybitnych malarzy, wiele też trafiło już dawniej do
innych zbiorów. Kolekcja ta uzupełnia jednak
w znacznym stonpilu historię portretu warszawskie-
go, wprowadzając także nowe postacie do dziejów
Warszawy, do dziejów jej grup społecznych czy za-
wodowych. Znaczenie tego zespołu portretów polega
więc w głównej mierze na wartości historycznej.
Portrety rozmieszczono, przyjmując układ chro-
nologiczny, w dziewięciu salach muzealnych i na łą-
czących je podestach klatek schodowych, uzyskując
dzięki oprawie plastycznej ciągłość ekspozycyjną.
Poszczególne wnętrza wyposażono w miarę potrzeb
i możliwości w meble, tkaniny i wytwory innych
rzemiosł artystycznych, a także w rzeźby (wśród nich
portretowe); częstokroć są to wysokiej klasy varsa-
viana. Obok portretów umieszczono biogramy przed-
stawionych na nich osób. Zwięźle podano podstawo-
we fakty i określono związki z Warszawą postaci,
których biografie znaleźć można w wydawnictwach
leksykalnych, znacznie obszerniej — gdy biografie
opracowano w wyniku poszukiwań źródłowych.
W grupie wizerunków powstałych przed 1795 r.
stosunkowo najpełniej reprezentowane jest malarstwo
portretowe epoki stanisławowskiej, nader niestety
skromnie — sztuka wcześniejsza.
W sali ) I znalazło się kilka podobizn osobistości
czynnych w XVII w., a więc portretów najstarszych
w kolekcji Muzeum Historycznego. Wcześniejsze za-
bytki malarstwa portretowego z terenu Warszawy są
w ogóle nieliczne.
Portret jako w pełni wykształcony, samoistny
temat wyodrębnił się w malarstwie polskim w 1 poł.
XVI stulecia, Wiodącym ośrodkiem był wówczas sto-
łeczny Kraków. Warszawa, mimo dokonującego się
jej awansu wśród miast mazowieckich, długo pozo-
stawała skromnym, prowincjonalnym ośrodkiem arty-
stycznym. Na uwagę zasługuje powstały tutaj, być
może w 1 ćwierci XVI w. zbiorowy portret ostatnich
Piastów mazowieckich, znany z kopii wykonanej
w 1 poł. (XVII w., eksponowanej obecnie w Zamku
Królewskim w Warszawie. Po wygaśnięciu tej dy-
nastii zakończył silę proces inkorporacji Mazowsza
do Korony. Po Unii Lubelskiej Warszawa uzyskiwała
stopniowo funkcje stołeczne, a siedzibą dworu kró-
lewskiego stała się ostatecznie w 1611 r., kiedy to
w Zamku zamieszkał Zygmunt III Waza.
Aż do czasów stanisławowskich problematykę
portretu w warszawskim środowisku artystycznym
śledzić można niemal wyłącznie w malarstwie,
które pozostawało na usługach dworu królewskiego
oraz magnaterii.
Trzy portrety pokazane w sali I wiążą się z twór-
czością Daniela Schultza (ok. 1616—1683). Ten naj-
wybitniejszy portrecista polski XVII w. wywodził się
ze środowiska gdańskiego, czerpiącego impulsy głów-
nie z Flandrili i Holandii. Osiadłszy w 1649 r. w War-
szawie został serwitorem trzech kolejnych królów:
Jana Kazimierza, Michała Korybuta, Wiśniowieckiego
i Jana III.
Portret Jana Kazimierza należy do grupy wize-
runków tego monarchy, które wykazują analogie
z portretem podarowanym przez króla warszawskie-
mu eremowi kamedułów w 1669 r. za pośrednictwem
jego autora, Daniela Schultza. W zbiorach Muzeum
Historycznego, obok portretu Jana Kazimierza, znaj-
duje się również stanowiący do niego pendant portret
Ludwiki Marii, powstały na krótko przed śmiercią
królowej w 1667 r. w oparciu o dzieło Schultza.
W sąsiedztwie portretu Ludwiki Marii umieszczono
odlew brązowy jej maski pośmiertnej wykonany
przez Alfonsa Karnego z oryginału woskowego znaj-
dującego się w klasztorze wizytek.
Najbardziej znany wizerunek Michała Korbuta
to reprezentacyjny portret en pied namalowany
przez Daniela Schultza zapewne z okazji koronacji
w 1669 r. W Muzeum Historycznym znajduje się
jedno z wielu ujęć monarchy w popiersiu, wzorowa-
nych na tym właśnie dziele.
W sali I pokazano także jedyny, stanowiący
własność Muzeum, olejny portret Jana III, dzieło
nieokreślonego malarza, powstałe po 1683 r., oraz
portret Marii Kazimiery, namalowany ok. 1675 r.,
415
nie w nowym ratuszu. Przestała ona istnieć, gdy
w 1916 r. portrety te włączono do zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie (pełniącego wówczas także
rolę muzeum miejskiego). Kilka spośród tych obra-
zów przekazano do zbiorów Muzeum Historycznego
m. st. Warszawy. Trafiły też tutaj nieliczne ocalałe
relikty galerii )portretowych tworzonych w XIX w.
przez Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności,
Towarzystwo Higieniczne i Gminę Ewangelicko-
-Augsburską. Wiele portretów stanowiących cenne
pamiątki rodzinne ofiarowały Muzeum osoby pry-
watne, podstawowy jednak trzon kolekcji pochodzi
z zakupów, w większości dokonywanych wprost od
właścicieli, co ułatwiły apele kierowane do społe-
czeństwa za pośrednictwem prasy, radia i telewizji.
W ten sposób w wyniku kilkudziesięcioletnich sta-
rań powstała w Warszawie pierwsza — obejmująca
szeroki zasięg czasowy i środowiskowy — mTejska ga-
leria portretów. Trzeba podkreślić, że wiele obiektów
trafiło do zbiorów Muzeum w złym stanie. Dzięki
systematycznie prowadzonym pracom konserwator-
skim można je było stopniowo włączać do ekspozy-
cji stałej i wykorzystywać w rozmaitych pokazach1.
Całą kolekcję portretów zaprezentowano po raz
pierwszy w pięćdziesięciolecie Muzeum Historyczne-
go m.st. Warszawy na wystawie otwartej w dniu
18 grudnia 1986 r.2
Przedstawiona kolekcja, choć nie brak w niej
dzieł wysokiej klasy artystycznej, nie obfituje jednak
w prace czołowych portrecistów warszawskich, te
bowiem pozyskało głównie Muzeum Narodowe
w Warszawie, gromadzące od ponad stu lat dzieła
wybitnych malarzy, wiele też trafiło już dawniej do
innych zbiorów. Kolekcja ta uzupełnia jednak
w znacznym stonpilu historię portretu warszawskie-
go, wprowadzając także nowe postacie do dziejów
Warszawy, do dziejów jej grup społecznych czy za-
wodowych. Znaczenie tego zespołu portretów polega
więc w głównej mierze na wartości historycznej.
Portrety rozmieszczono, przyjmując układ chro-
nologiczny, w dziewięciu salach muzealnych i na łą-
czących je podestach klatek schodowych, uzyskując
dzięki oprawie plastycznej ciągłość ekspozycyjną.
Poszczególne wnętrza wyposażono w miarę potrzeb
i możliwości w meble, tkaniny i wytwory innych
rzemiosł artystycznych, a także w rzeźby (wśród nich
portretowe); częstokroć są to wysokiej klasy varsa-
viana. Obok portretów umieszczono biogramy przed-
stawionych na nich osób. Zwięźle podano podstawo-
we fakty i określono związki z Warszawą postaci,
których biografie znaleźć można w wydawnictwach
leksykalnych, znacznie obszerniej — gdy biografie
opracowano w wyniku poszukiwań źródłowych.
W grupie wizerunków powstałych przed 1795 r.
stosunkowo najpełniej reprezentowane jest malarstwo
portretowe epoki stanisławowskiej, nader niestety
skromnie — sztuka wcześniejsza.
W sali ) I znalazło się kilka podobizn osobistości
czynnych w XVII w., a więc portretów najstarszych
w kolekcji Muzeum Historycznego. Wcześniejsze za-
bytki malarstwa portretowego z terenu Warszawy są
w ogóle nieliczne.
Portret jako w pełni wykształcony, samoistny
temat wyodrębnił się w malarstwie polskim w 1 poł.
XVI stulecia, Wiodącym ośrodkiem był wówczas sto-
łeczny Kraków. Warszawa, mimo dokonującego się
jej awansu wśród miast mazowieckich, długo pozo-
stawała skromnym, prowincjonalnym ośrodkiem arty-
stycznym. Na uwagę zasługuje powstały tutaj, być
może w 1 ćwierci XVI w. zbiorowy portret ostatnich
Piastów mazowieckich, znany z kopii wykonanej
w 1 poł. (XVII w., eksponowanej obecnie w Zamku
Królewskim w Warszawie. Po wygaśnięciu tej dy-
nastii zakończył silę proces inkorporacji Mazowsza
do Korony. Po Unii Lubelskiej Warszawa uzyskiwała
stopniowo funkcje stołeczne, a siedzibą dworu kró-
lewskiego stała się ostatecznie w 1611 r., kiedy to
w Zamku zamieszkał Zygmunt III Waza.
Aż do czasów stanisławowskich problematykę
portretu w warszawskim środowisku artystycznym
śledzić można niemal wyłącznie w malarstwie,
które pozostawało na usługach dworu królewskiego
oraz magnaterii.
Trzy portrety pokazane w sali I wiążą się z twór-
czością Daniela Schultza (ok. 1616—1683). Ten naj-
wybitniejszy portrecista polski XVII w. wywodził się
ze środowiska gdańskiego, czerpiącego impulsy głów-
nie z Flandrili i Holandii. Osiadłszy w 1649 r. w War-
szawie został serwitorem trzech kolejnych królów:
Jana Kazimierza, Michała Korybuta, Wiśniowieckiego
i Jana III.
Portret Jana Kazimierza należy do grupy wize-
runków tego monarchy, które wykazują analogie
z portretem podarowanym przez króla warszawskie-
mu eremowi kamedułów w 1669 r. za pośrednictwem
jego autora, Daniela Schultza. W zbiorach Muzeum
Historycznego, obok portretu Jana Kazimierza, znaj-
duje się również stanowiący do niego pendant portret
Ludwiki Marii, powstały na krótko przed śmiercią
królowej w 1667 r. w oparciu o dzieło Schultza.
W sąsiedztwie portretu Ludwiki Marii umieszczono
odlew brązowy jej maski pośmiertnej wykonany
przez Alfonsa Karnego z oryginału woskowego znaj-
dującego się w klasztorze wizytek.
Najbardziej znany wizerunek Michała Korbuta
to reprezentacyjny portret en pied namalowany
przez Daniela Schultza zapewne z okazji koronacji
w 1669 r. W Muzeum Historycznym znajduje się
jedno z wielu ujęć monarchy w popiersiu, wzorowa-
nych na tym właśnie dziele.
W sali I pokazano także jedyny, stanowiący
własność Muzeum, olejny portret Jana III, dzieło
nieokreślonego malarza, powstałe po 1683 r., oraz
portret Marii Kazimiery, namalowany ok. 1675 r.,
415