Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (53.1991)

PRZEGLĄD LITERATURY

Błyskotliwa interpretacja treści ideowych bra-
my zamkowej, wnętrz mieszkalnych i reprezenta-
cyjnych, a także pierwotnego wyposażenia i wy-
stroju Mauzoleum Piastów w kościele zamkowym,
nadaje książce Mieczysława Zlata znaczenie wy-
kraczające poza tradycyjnie pojmowaną historię
sztuki. Zamek brzeski jest dla autora wybitnym
„tekstem kultury", określonym w swym wyrazie
artystyczno-ideowym przez splot społeczno-gos-
podarczo-religijno-mentalnych sprzeczności wieku
reformacji. Tego typu ujęcie stwarza szeroko ro-
zumianym badaniom śląskoznawczym najlepszą
perspektywę, przywraca sens przymiotnikowi „pias-
towski", który nie jest bynajmniej propagandową
figurą retoryczną, jak zdają się sądzić niektórzy
niedouczeni publicyści centralnej i lokalnej prasy,
lecz historycznym faktem. Jak pisze Zlat, „nawet

administracja hitlerowska, skwapliwie zacierająca
każdy dźwięk słowiański w nazewnictwie Śląska,
była bezsilna wobec mocno w tradycji miasta za-
korzenionej nazwy polskiej dynastii. Nie przyjęło
się więc urzędowo zalecane słowo „książęcy" w miej-
sce „piastowski". W publikacjach naukowych,
w popularnych przewodnikacli po mieście i na
tablicach informacyjnych przetrwało do drugiej
wojny światowej tradycyjne określenie zamku:
„Piastenschloss" (s. 10). Niech wszyscy ci, którzy
pod hasłami „walki z totalitaryzmem" kwestionują
opieranie tożsamości kulturowej współczesnego Ślą-
ska na piastowskich korzeniach, wezmą sobie cy-
towane słowa wybitnego polskiego historyka sztuki
głęboko do serca.
Jan Harasimowicz

Przypisy

*) Por. Mieczysław Zlat, Brzeg, Wrocław 1960 (seria
„Śląsk w zabytkach sztuki"); — tenże, Miasto Brzeg (w:)
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VII: Województwo opolskie.
Pod red. T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, zesz. 1: Powiat
brzeski, Warszawa 1961; — tenże, Brama zamkowa w Brzegu,
„Biuletyn Historii Sztuki", XXIV (1962), nr 3/4, s. 284—322;

—tenże, Brzeg. Wydanie II poprawione i uzupełnione, Wroc-
ław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1979; — tenże, Dzia-
łalność architektoniczna rodziny Parrów na Śląsku w latach
1539—1600, „Roczniki Sztuki Śląskiej", XIV (1986), s.
37—49.

Romuald Kaczmarek, Jacek Witkowski,
Das Grabmal der Hl. Hedwig in Trzeb-
nica (Trebnitz), „Zeitschrift des Deut-
schen Yereins fur Kunstwissenschaft",
XL (1986), Heft 1/4, s. 69—91, il. 31
Związki artystyczne Śląska i Polski były na
przestrzeni dziejów dość jednostronne i sprowa-
dzały się najczęściej do przejmowania przez pol-
skich fundatorów ideowych i formalnych wzorów
wypracowanych na gruncie śląskim, importu do
Polski gotowych dzieł ze Śląska bądź zatrudniania
w Polsce wykształconych na Śląsku twórców. Przy-
kłady odwrotnego ukierunkowania artystycznych
relacji są stosunkowo nieliczne i ograniczają się
w zasadzie do słabiej rozwiniętego gospodarczo
Górnego Śląska, pozostającego — zwłaszcza w pier-
wszej fazie kontrreformacji — w orbicie oddziały-

wania snycerskich i malarskich pracowni Krakowa.
Ustalenie ponad wszelką wątpliwość, że otoczony
nabożną czcią nagrobek św. Jadwigi — patronki
Śląska — w kościele Cystersek w Trzebnicy wyko-
nany został przez kamieniarzy z podkrakowskiego
Dębnika, uznać trzeba w tym kontekście za jedną
z większych rewelacji naukowych ostatnich lat
w polskiej historii sztuki, za duży osobisty sukces
dwóch młodycli wrocławskich badaczy.
Wyczerpującą analizę treści i formy baldachi-
mowego nagrobka świętej oparli autorzy na grun-
townej kwerendzie źródłowej i bibliograficznej,
wykorzystując m. in. zapisy w przechowywanej
w archiwum klasztoru Karmelitów w Czernej księ-
dze olbornej kamieniołomów dębnickich. Zgodnie
z tymi zapisami, kamieniarz Marcin Bielawski wy-
konał w latach 1677—1679 marmurowe elementy
architektury monumentu, które po przywiezieniu
do Trzebnicy uzupełnione zostały leżącą figurą św.

294