Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (54.1992)

JAN HARASIMOWICZ


II. 10. Gryfino, kościół farny NP Marii, „Grzech
Pierworodny" na parapecie schodów ambony (1605).
Fot. J. Harasimowicz
III. 10: Gryfino,eglise paroissiale Notre-Dame, „ Le peche
originel" sur la rampe des escaliers de la chaire (1605).
Photo J. Harasimowicz

uzewnętrznienia się w sztuce specyficznie laterańskiej
pobożności - malowanych i rzeźbionych epitafiów5 .
Ukazuje on, jak wiele potencjalnych „obrazów" kryje w
sobie Biblia, jak wiele nowych, istotnych treści wydobywać
też można z zestawiania tych „obrazów" według hermeneu-
tyczno-homiletycznej zasady scriptura sui ipsius interpres.
Przedstawiciele następnego,młodszego niż Holstein, poko-
lenia pastorów, porzucali stopniowo obrazowe „historie"
biblijne na rzecz emblemów, umożliwiających przystępne
wyłożenie najbardziej nawet skomplikowanych prawd wiary
i pojęć moralnych. U schyłku XVII wieku „emblemata
sacra" stały się w kościołach Meklemburgii, Brandenburgii

i Pomorza zjawiskiem powszechnym. Jeszcze dziś, mi-
mo licznych wojennych kataklizmów, zobaczyć je moż-
na na parapecie schodów ambony w Reczu (1696, il. 11),
na parapetach empor organowych w Brzesku (koniec
XVII w., il. 13)57 i Waase na wyspie Rugii (pocz. XVIII
w.)58, na parapetach empory organowej i loży patronac-
kiej w Kummerow koło Malchin (około 1750)59. Cała
ta bogato rozwinięta „emblematyka poza książką"6'
miała nad dolną Odrą solidne teoretyczne fundamenty. To
właśnie tu, w Szczecinie, żył i tworzył Daniel Cramer, autor
najbardziej chyba popularnych luterańskich ksiąg em-ble-
matycznych61. Ich wpływy widoczne są w sztuce kościel-
nej całego pobrzeża Bałtyku, od Rygi aż po wyspy
duńskie.
Sztuka reformacji na Pomorzu Zachodnim i środ-
kowym Nadodrzu zasługuje z pewnością na bardziej


II. 11. Recz, kościół farny Chrystusa Króla, obraz
emblematyczny na parapecie schodów ambony (1696).
Fot. J. Harasimowicz
III. 11: Recz, eglise paroissiale du Christ Roi, image
emblematiąue sur la rampe des escaliers de la chaire (1696).
Photo J. Harasimowicz

8