DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Kochanowska, Janina: Tryptyk Barnima XI
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48739#0282
JANINA KOCHANOWSKA
II. 3. Wizerunek Paulusa v. Rhode, wg N. Buske,.
Die pommersche Kirchenordnung. Fot. G. Solecki
III. 3: Portrait de Paulus von Rhode, d'apres N. Buske,
Die Pommersche Kirschenordnung. Photo G. Solecki
11. 4. Johannes Aepius, wg Leder, N. Buske, Reform und
Ordnung... Fot. G. Solecki
III. 4: Johannes Aepinus, d'apres Leder, N. Buske, Reform
und Ordnung... Photo G. Solecki
Gloryfikację panującego podnosił sam fakt użycia for-
my tryptyku, przeznaczonego dla kultu świętych23.
Awersy stają się jakby wyodrębnioną sferą, w której
władców oglądamy nie w postaci niewielkich figurek
donatorów lub przemyślnie umieszczonych krypto-
portretów, ale jako szczególnie wyeksponowanych
świadków głównej sceny24. W cranachowskich ołta-
rzach katolickich portretowanym towarzyszą święci
orędownicy (il. 6), w protestanckich - występują samo-
dzielne wizerunki władców25 (il. 7). Tryptyk szczeciń-
ski wydaje się na tym tle jakby ogniwem pośrednim,
Barnim decyduje się bowiem zachować postaci porę-
czycieli. Zwraca uwagę fakt, że nie przedstawiono tu
ani wielkich reformatorów saskich z Lutrem na czele,
ani Bugenhagena - uznawanego za czołowego reforma-
tora Pomorza, twórcy pomorskiej ordynacji kościelnej
po oficjalnym przyjęciu nauki Lutra w 1534 r.- Nato-
miast ukazano na ołtarzu niejako apostołów nowej
wiary, których działalność o całe dziesięciolecie wy-
przedziła oficjalne przyjęcie na Pomorzu Reformacji.
Takie ujęcie tematu wskazuje, że Barnim podkreślić
chciał datujące się od dawna swoje i żony zaangażo-
wanie w nową wiarę, trwanie przy niej od samego po-
czątku.
Pierwotna funkcja tryptyku
Dotychczas uznawano zgodnie, że mamy do czynie-
nia z ołtarzem, przy czym brak było prób sprecyzowania
jego przeznaczenia i pierwotnego kształtu. W niezna-
nym bliżej okresie tryptyk otrzymał nowe ramy, co po-
woduje, że nie sposób ustalić czy miał on jeszcze inne
elementy konstrukcji, np. zwieńczenie i predellę. Za-
kładając, że mógłby to być prosty ołtarz konfesyjny,
należałoby spodziewać się sceny Ostatniej Wieczerzy w
predelli i Zmartwychwstania w zwieńczeniu. Przedsta-
wione na skrzydłach postaci wyznawały wówczas swoją
wiarę, fakt ten zaś potwierdzaliby reformatorzy pomor-
scy.
Wątpliwości nasuwa jednak porównanie daty
śmierci księżnej Anny - 6 listopad 1568 r. - z czasem
powstania tryptyku. Skłaniają one do rozważenia mo-
żliwości epitafijnego przeznaczenia fundacji Barnima,
w której, obok zmarłej księżnej, uwiecznił się sam fun-
dator. Za takim traktowaniem tryptyku przemawia
również scena centralna - Ukrzyżowanie - dość częsta w
epitafiach protestanckich zaliczanych do grupy prezen-
tującej sceny z Pasji, jako aktu zbawienia26. Dalszym
argumentem jest związek formalny z tryptykiem miś-
34
II. 3. Wizerunek Paulusa v. Rhode, wg N. Buske,.
Die pommersche Kirchenordnung. Fot. G. Solecki
III. 3: Portrait de Paulus von Rhode, d'apres N. Buske,
Die Pommersche Kirschenordnung. Photo G. Solecki
11. 4. Johannes Aepius, wg Leder, N. Buske, Reform und
Ordnung... Fot. G. Solecki
III. 4: Johannes Aepinus, d'apres Leder, N. Buske, Reform
und Ordnung... Photo G. Solecki
Gloryfikację panującego podnosił sam fakt użycia for-
my tryptyku, przeznaczonego dla kultu świętych23.
Awersy stają się jakby wyodrębnioną sferą, w której
władców oglądamy nie w postaci niewielkich figurek
donatorów lub przemyślnie umieszczonych krypto-
portretów, ale jako szczególnie wyeksponowanych
świadków głównej sceny24. W cranachowskich ołta-
rzach katolickich portretowanym towarzyszą święci
orędownicy (il. 6), w protestanckich - występują samo-
dzielne wizerunki władców25 (il. 7). Tryptyk szczeciń-
ski wydaje się na tym tle jakby ogniwem pośrednim,
Barnim decyduje się bowiem zachować postaci porę-
czycieli. Zwraca uwagę fakt, że nie przedstawiono tu
ani wielkich reformatorów saskich z Lutrem na czele,
ani Bugenhagena - uznawanego za czołowego reforma-
tora Pomorza, twórcy pomorskiej ordynacji kościelnej
po oficjalnym przyjęciu nauki Lutra w 1534 r.- Nato-
miast ukazano na ołtarzu niejako apostołów nowej
wiary, których działalność o całe dziesięciolecie wy-
przedziła oficjalne przyjęcie na Pomorzu Reformacji.
Takie ujęcie tematu wskazuje, że Barnim podkreślić
chciał datujące się od dawna swoje i żony zaangażo-
wanie w nową wiarę, trwanie przy niej od samego po-
czątku.
Pierwotna funkcja tryptyku
Dotychczas uznawano zgodnie, że mamy do czynie-
nia z ołtarzem, przy czym brak było prób sprecyzowania
jego przeznaczenia i pierwotnego kształtu. W niezna-
nym bliżej okresie tryptyk otrzymał nowe ramy, co po-
woduje, że nie sposób ustalić czy miał on jeszcze inne
elementy konstrukcji, np. zwieńczenie i predellę. Za-
kładając, że mógłby to być prosty ołtarz konfesyjny,
należałoby spodziewać się sceny Ostatniej Wieczerzy w
predelli i Zmartwychwstania w zwieńczeniu. Przedsta-
wione na skrzydłach postaci wyznawały wówczas swoją
wiarę, fakt ten zaś potwierdzaliby reformatorzy pomor-
scy.
Wątpliwości nasuwa jednak porównanie daty
śmierci księżnej Anny - 6 listopad 1568 r. - z czasem
powstania tryptyku. Skłaniają one do rozważenia mo-
żliwości epitafijnego przeznaczenia fundacji Barnima,
w której, obok zmarłej księżnej, uwiecznił się sam fun-
dator. Za takim traktowaniem tryptyku przemawia
również scena centralna - Ukrzyżowanie - dość częsta w
epitafiach protestanckich zaliczanych do grupy prezen-
tującej sceny z Pasji, jako aktu zbawienia26. Dalszym
argumentem jest związek formalny z tryptykiem miś-
34