Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (54.1992)

BARBARA JANUSZKIEWICZ

się jego związek z dworem . Poziom prac mistrza
świadczy, o tym, że uczył się zawodu u bardzo dobrego
nauczyciela, w wiodącym ośrodku złotnictwa i że przy-
był do Szczecina jako dojrzały artysta. Zapewne działał
tu jako mistrz cechowy, wykonując równocześnie zamó-
wienia dworu książęcego lub sprzedając książętom go-
towe wyroby.
Potwierdzeniem takiego charakteru działalności
Wegenera w Szczecinie jest przytoczony przez Lemcke-
go fakt zakupu być może prac mistrza przez Ebersteina
w 1560 r. Wiadomość ta może stanowić dowód obecno-
ści Wegenera w tym czasie w mieście. Brak nazwiska
złotnika w wykazie zmarłych do 1613 r. znaczniejszych
obywateli Szczecina26 może natomiast wskazywać, że

Szczecin był jedynie etapem w wędrownym życiu utalen-
towanego rzemieślnika27.
Aleksander Wegener pozostaje nadal tajemniczą po-
stacią, o nieznanym miejscu urodzenia, wykształcenia i
wcześniejszych oraz późniejszych losach poza pobytem w
Szczecinie, trwającym jednak lat co najmniej trzydzieści.
Jego działalność w Szczecinie nie przedstawia się jasno.
Dysponujemy zaledwie paroma datami, z których naj-
wcześniejsza określa w przybliżeniu przybycie mistrza do
Szczecina, a ostatnia jest datą zakupu jego dwóch prac.
Z czterech znanych prac Wegenera o jednej - dzba-
nie ze zbiorów moskiewskich - brak jest aktualnych
wiadomości. Cyborium z Nowogardu i patenę od kieli-
cha księcia Barnima XI uznaje się za zaginione.

Przypisy

1. Bau und Kunstdenkmdler der Provinz Pommem, Stettin, Gesel-
schaft fur Pommersche Geschichte und Altertumskunde, 1880-
1915.
2. Ibidem, Heft XIV,H. LEMCKE, Das Konigliche Schloss in Stettin,
Stettin 1909, s. 87 i n.
3. Ibidem, Heft X, H. LEMCKE, Kreis Regenwalde, Stettin 1912,
s. 452; Heft IX, tenże , Kreis Naugard, Stettin 1910, s. 246 i n.
4. M. ROSENBERG, Der Goldschmiede Merkzeichen, III 3, Frank-
furt/Main 1925, s. 317.
5. H. BETHE, W. BORCHERS, Goldschm iedearbeiten in stettiner
Kirchenbesitz, Stettin 1933, s. 25 i n.; A. BETHE , H. BETHE, Alte
Kunstwerke und Drucke, [w:] Kunstpflege in Pommem. Sonder-
ausstellung alter Kunstwerke, Urkunden und Drucke zum
Geddchtnis an das 1637erloschene Greifengeschlecht, Stettin 1937,
s. 4, poz. 24.
6. H. BETHE, Die Kunst am Hofe derpommerschen Herzoge, Berlin
1937, s. 32. W piśmiennictwie niemieckim Barnim (1501-1573)
określany jest jako Barnim IX, natomiast w piśmiennictwie pol-
skim jako Barnim XI. Barnim XI ur. 1501 w latach 1523-31 był
księciem panującym na całym Pomorzu Zachodnim wraz ze swym
bratem Jerzym i następnie bratankiem Filipem I. Od 1532 władał
wschodnią częścią księstwa (do Odry), od 1541 - lennik Polski na
Lęborku i Bytowie, od 1569 - książę szczeciński. W tymże roku
abdykował na rzecz synów Filipa I.
7. B. JANUSZKIEWICZ, L. TUREK-KWL4TKOWSKA, Inwen-
tarz przedmiotów należących do księcia Barnima XI (w druku).
8. A. BOCHNAK, K. BUCZKOWSKI, Rzemiosło artystyczne w Pol-
sce, Warszawa 1971, D. TABOR, Zabytki złotnictwa
późnogotyckiego w kościele par. pw. św. św. Filipa i Jakuba w
Żorach, [w:] O sztuce Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego
XV-XX wieku, Katowice 1989, s. 7-21.
9. Jest to tytulatura,używana przez wszystkich książąt Pomorza Za-
chodniego. Dla porównania inskrypcje na: a) płycie fundacyjnej
zameczku myśliwskiego w Ukermunde księcia Filipa I, Hans
Schenck-Scheusslich, 1546, Muzeum Narodowe w Szczecinie:
VON G.G. PHILIPPUS I. ZU STETTIN POMMER/DER CAS-
SUWEN UND WENDEN HERTZ/ZOG FURST ZU RUGEN
UND GRAF/ZU GOECZKAW + NOCH CHRISTI/GEBURT
M-CCCCCXLVI. b) medalu z portretem księcia Barnima XI,
Hans Schenck-Scheusslich, Berlin 1545, kopia galwaniczna, Mu-
zeum Narodowe w Szczecinie: VON G.G. BARNIM. ZV. STET-

TIN. PO. D. CA. V. WEN. HERTZOG. FVRST. Z. RVGEN.
1545.
10. K. PECHSTEIN, Deutsche Goldschmiedekunst vom 15. bis zum
20. Jahrhundert aus dem Germanischen Nationalmuseum, Berlin
1987, s. 37, U. 4.
11. A. RHODE, U. STÓYER, Goldschmiedekunst in Kónigsberg
Stuttgart 1959, s. 90, il. 12, 13; s. 98, il. 16-18; s. 102, il. 19.
12. K. PECHSTEIN, o. c., s. 112, poz. 18, il. barwn. s. 126.
13. R. SCHOLZ, Goldschmiedearbaeiten Renaissance und Barock,
Hamburg 1974, s. 27, poz. 4.
14. WenzelJamnitzer und die Niimberger Goldschmiedekunst 1500-1700
(katalog wystawy), Munchen 1985, s. 242, poz. 49.
15. H. FILLITZ, Die Schatzkammer in Wien, Wien 1964, s. 58, 133,
poz. i il. 19, 20.
16. Wenzel Jamnitzer..., s. 382-3, poz. 399.
17.I. ODELL-FRANKE, Kupferstiche und Radierungen aus der
Werkstatt des Virgil Solis, Wiesbaden 1977.
18. Zob. Y. HACKENBROCH, Renaissance jeweUery, Miinchen
1979.
19. Barnim XII (1549-1603) syn Filipa I, od 1573 starosta bytowski i
właściciel Bukowa, od 1600 książę szczeciński.
20. H. LEMCKE, Kreis Naugard..., s. 246 in.
21. Tenże, Das Konigliche Schloss..., s. 87 i n.
22. Tenże, Kreis Naugard..., s. 246 i n., il. 60,61; tenże, Kreis Regenwal-
de...,s. 452.
23. M. ROSENBERG, o. c., s. 317. W wykazie prac Aleksandra
Wegenera autor nie zamieścił cyborium z Nowogardu. W sposób
mylący podał nazwisko Czihaka w połączeniu z pracą Lemekego
(którego nazwisko pominął).
24. G. STEPHANI, Die Goldschmtedezunft in Stettin, ,JMonatsbltatter",
X, 1896, 1, s. 1-6; 2, s. 17-21; D. GROTEFEND, Das altere
Stettiner Stadtbuch, „Monatsbłatter", 37 1923, s. 4.
25. H. BETHE, o. c.
26. PAUL FRIEDEBORN, Historische Beschreibung der Stadt Alten
Stettin in Pommern..., Alten Stettin 1613.
27. W Muzeum Narodowym w Szczecinie znajduje się nieopublikowa-
na fotokopia glejtu cesarza Karola V dla Aleksandra Wegenera
(bez sygnatury). Dokument, przechowywany w bibliotece uniwer-
syteckiej w Heidelbergu, sporządzony został w kancelarii cesar-
skiej w Spirze w dniu 22 kwietnia 1541 r. Z jego treści wynika, że
Wegener odbywał w 1540 r. podróż z listami polecającymi od rady

52